آثار هنری در مجموعه‌های دائمی موزه‌ها‌ ـ بخش دوم

تاریخ هنر مدرن و معاصر ایران را می‌توان در چارچوبی گسترده‌تر بررسی کرد که نه‌تنها تحولات داخلی، بلکه تعاملات جهانی و نقش بازارهای هنر بین‌المللی در آن بسیار حائز اهمیت است. آثار هنرمندان مدرن ایرانی هم‌زمان با شکل‌گیری و گسترش این دوره در ایران، در دهه‌ی ۳۰ شمسی به موزه‌ها و گالری‌های سراسر جهان راه پیدا کرد و بعدتر در دهه‌ی ۵۰ شمسی و دهه‌های پس از آن، موج هنر معاصر، دوره‌ای دیگر از پیشرفت را برای هنرمندان ایرانی رقم زد.

در این میان، آنچه به حضور این آثار در نهادهای معتبر در عرصه‌ی جهانی یاری رسانده، علاوه‌بر فعالیت‌های فرهنگی حامیان هنر، حضور هنرمندان ایرانی در حراجی‌ها و آرت‌فرهاست که از دهه‌ی اول قرن بیست و یکم به واسطه‌ی توسعه‌ی اقتصاد مبتنی بر نفت در کشورهای خاورمیانه به شکل جدی‌تری در میان هنرمندان پیگیری شد و موزه‌های بسیاری آثار این هنرمندان را خریداری کردند.

با ظهور و گسترش رگه‌هایی از جریان مدرن در ایران در دهه‌ی ۳۰، شاهد ظهور هنرمندانی بود که تلاش کردند زبان تصویری مدرن را با عناصر سنتی و فرهنگی ایرانی تلفیق کنند و به هنر ایرانی هویتی تازه ببخشند. این دوره با هنرمندانی چون بهجت صدر، مارکو گریگوریان، منوچهر یکتایی، و شارل حسین زنده‌رودی معنا پیدا می‌کند. به‌عنوان مثال، آثار زنده‌رودی که از خوشنویسی و نقش‌مایه‌های اسلامی بهره می‌برد، به‌سرعت مورد توجه گالری‌ها و موزه‌های اروپایی قرار گرفتند.

در دهه‌ی ۵۰ شمسی نیز، شکل‌گیری جنبش‌هایی همچون گروه سقاخانه به رهبری هنرمندانی چون فرامرز پیلارام و مسعود عربشاهی، راهی نو برای بیان هویت ایرانی در بستر هنر معاصر گشوده‌ شد. سقاخانه با ترکیب نمادهای سنتی، مذهبی و زبان بصری مدرن، نه‌تنها در ایران بلکه در گالری‌های بین‌المللی نیز توجه بسیاری را جلب کرد. آثار این دوره در برخی از مهم‌ترین گالری‌های بین‌المللی هم‌چون گالری تیت لندن و موزه‌ی گوگنهایم نیویورک به نمایش درآمد.

در دهه‌های بعد، به‌ویژه دهه‌ی ۶۰ و ۷۰، هنر ایران تحت تأثیر انقلاب و جنگ، دچار تحولات عمده‌ای شد اما به دلیل محدودیت‌های داخلی ارتباط با فضاهای جهانی کاهش یافت و در خود کشور پیگیری شد. اگرچه هنرمندانی مثل عباس کیارستمی و محمد احصایی همچنان در عرصه‌ی جهانی فعالیت داشتند. اما در دهه‌ی ۸۰ و پس از آن، با افزایش قدرت اقتصادی کشورهای خاورمیانه و شکل‌گیری بازارهای هنری منطقه‌ای، هنر ایران در عرصه‌ی بین‌المللی جان تازه‌ای گرفت. هنرمندان معاصر ایرانی توانستند با بهره‌گیری از تکنیک‌های نوین و موضوعات مرتبط با هویت، سیاست و مسائل جهانی به عرصه‌ی بین‌المللی بازگردند. در این دوره هنرمندانی چون فرهاد مشیری، شیرین نشاط و رضا درخشانی با بهره‌گیری از عناوین مذکور توانستند به حیطه‌های جهانی راه پیدا کنند و موفق به فروش آثار خود به موزه‌هایی چون موزه‌ی بریتانیا، موزه‌ی هنرهای معاصر لس‌آنجس و موزه‌ی لوور شدند.

در ادامه‌ی مطلب به بررسی آثار برخی از هنرمندان ایرانی می‌پردازیم که در سال‌های اخیر به مجموعه‌های دائمی موزه‌ها راه یافته‌اند. این موزه‌ها بیشتر در اروپا و امریکا واقع شده‌اند و دارای اعتبار جهانی هستند؛ به همین علت مقصد بازدید بسیاری از علاقه‌مندان به هنر محسوب می‌شوند.

موزه‌ی هنر معاصر در لس‌آنجلس (MOCA)

این موزه یکی از مهم‌ترین مراکز هنری معتبر در جهان است. آرشیو دائمی این موزه‌‌ی هنرهای معاصر لس‌آنجلس (موکا)، مجموعه‌ای ارزشمند از آثار هنری است که به نمایش و حفظ هنر معاصر اختصاص دارد. این آرشیو شامل کارهای هنرمندان مهم و تأثیرگذار از دهه‌های اخیر است و به موجب آن، موکا به‌عنوان یکی از مراکز پیشرو برای مطالعه و تحقیق در زمینه‌ی هنر معاصر شناخته می‌شود. از جدیدترین آثار هنرمندان ایرانی در موزه‌ی هنر معاصر در لس‌آنجلس می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: 

• رها رئیس‌نیا؛ این هنرمند چندرسانه‌ای علاوه بر طراحی و نقاشی، به فیلم‌سازی و اجرا مشغول است. اثری از این هنرمند مربوط به سال ۱۳۹۷، در سال ۱۴۰۰ وارد موزه‌ی هنرهای معاصر لس‌آنجلس شده است.
• نائیری باغرامیان؛ آثار این هنرمند تاکنون در موزه‌های متعددی به نمایش گذاشته شده‌ و اغلب شامل چیدمان و مجسمه‌سازی هستند. باغرامیان با به وجود آوردن فرم‌های پویا و استفاده از رنگ‌های زنده، سعی در ایجاد احساسات جدید در مخاطب و نمایان کردن روابط تاریخی، فرهنگی و اجتماعی دارد. چیدمانی از این هنرمند تحت عنوان «لغزش زبان» مربوط به سال ۱۳۹۴ در سال ۱۴۰۱ وارد مجموعه اختصاصی موزه‌ی هنرهای معاصر لس‌آنجلس شد.
• روشا یغمایی؛ مجموعه‌ای از نقاشی‌های اخیر روشا یغمایی، مربوط به سال ۱۴۰۱ در همین سال به مجموعه‌ی موزه‌ی موکا راه یافت. آثار مذکود با متریال صنعتی خلق شده و به بررسی احساسات عمیق انسانی می‌پردازند.
• هادی فلاح‌پیشه؛ اثری از هادی فلاح‌پیشه مربوط به سال ۱۴۰۰، در سال ۱۴۰۱ توانست به مجموعه موزه‌ی موکا راه یابد. آثار این هنرمند با مضامینی چون بی‌ثباتی دیدگاه‌های انسانی و شرایط آوارگی شناخته می‌شود. فلاح‌پیشه اغلب مفاهیمی نظیر بازنمایی و انتقال حقیقت را در آثار خود به چالش می‌کشد.
• طلا مدنی؛ یکی از جدیدترین آثار خریداری شده از ‌هنرمندان ایرانی توسط موزه‌ی هنرهای معاصر لس‌آنجلس، اثر «جوان و بی‌پروا» متعلق به طلا مدنی‌، تولید سال ۱۳۹۶ است. این اثر در سال ۱۴۰۲ توسط این موزه خریداری شد. آثار این هنرمند در بسیاری دیگر موزه‌های مختلف حضور دارد. او یکی از جسورترین هنرمندان معاصر است که در کارهایش به پیچیدگی‌های هویتی، اجتماعی و فرهنگی می‌پردازد و با بهره‌گیری از رنگ‌های متنوع و متضاد، احساسات شدیدی را به بیننده منتقل می‌کند. او در با ترکیب نقاشی و چیدمان، مشخصات سبک خود را به خوبی نمایان می‌کند.

موزه‌ی هنر شهر لس‌آنجلس (LACMA)

موزه‌ی هنر شهر لس‌آنجلس (لکما) بزرگ‌ترین موزه‌ی هنر در غرب ایالات متحده است که در لس‌آنجلس، کالیفرنیا واقع شده است. لکما به دلیل نمایشگاه‌های برجسته و تعهدش به نمایش هنر جهانی شهرت دارد. هنرمندان ایرانی که آثارشان وارد مجموعه‌ی موزه هنر شهر لس‌آنجلس شده است عبارتند از:

• هما دلورای؛ یکی از جدیدترین آثار خریداری‌شده توسط این موزه لکما، اثر «کلثوم‌ننه» (۱۳۹۱) از هما دلورای است که در آرت‌فر فریز لس‌آنجلس ۲۰۲۴ به نمایش درآمد. این اثر که در سال ۱۴۰۳ وارد مجموعه‌ی موزه‌ی هنر لس‌آنجلس شد، کتابی پارچه‌ای است که با دست دوخته شده و هنرمند در آن از چاپ سیلک‌اسکرین بهره برده است.

موزه‌ی هنرهای مدرن نیویورک (MOMA)

این موزه یکی دیگر از نهادهای معتبر هنری است که تعداد قابل‌توجهی از آثار هنرمندان ایرانی را طی دوره‌های مختلف هنری در مجموعه‌ی دائمی خود جای داده است. از جدیدترین هنرمندانی که آثارشان به مجموعه موزه‌ی هنرهای مدرن نیویورک (موما) راه یافته است می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• شیرانا شهبازی؛ اثری از شیرانا شهبازی تولید سال ۱۳۹۳، در سال ۱۳۹۴ توسط موزه‌ی هنرهای مدرن نیویورک خریداری شد. این هنرمند در آثار خود از رسانه‌های مختلفی بهره می‌گیرد و خود را محدود به یک روش خاص نمی‌کند. کارهای او شامل طیفی از تجربه‌های فرم‌محور تا رویکردهای انتقادی می‌شود.
• وای‌.زی. کامی (کامران یوسف‌زاده)؛ این نقاش ایرانی-آمریکایی، بخش عمده‌ی کارهایش را پرتره‌های معنوی و متافیزیکی تشکیل می‌دهند و عموماً حس سکون را به بیننده منتقل می‌کنند. آثار او علاوه بر حضور در این موزه، در مراکز هنری دیگر مثل موزه‌ی ویتنی و گوگنهایم نیز به نمایش درآمده‌اند. اثری تحت عنوان «فرستاده» یکی از آثار متأخر وی است که در سال ۱۴۰۱ تولید شده و از همین سال به مجموعه‌ی موزه‌ی موما وارد شد.

موزه‌ی تیت مدرن بریتانیا

این موزه یکی دیگر از حوزه‌های مشهور هنر مدرن و معاصر است که در مجموعه‌ی دائمی آن علاوه بر آثار هنرمندان شناخته‌شده‌‌تری چون منیر شاهرودی فرمانفرمائیان، بهجت صدر، سیا ارمجانی، و... آثار هنرمندان جوان‌تر نیز یافت می‌شود که در ادامه به آن‌ها اشاره شده است. لازم به ذکر است که این موزه به چهار بخش اصلی تیت مدرن، تیت بریتین، تیت لیورپول و تیت سنت ایوس تقسیم می‌شود. 

• رضا آرامش؛ وی یکی از هنرمندان شناخته‌شده در زمینه‌ی مجسمه‌سازی است که از طریق فرم‌های سه‌بعدی و فیگوراتیو، مفاهیم انسانی را تصویر می‌کند. اثری از رضا آرامش که در سال ۱۳۹۳ خلق شده است، در سال ۱۳۹۸ توسط موزه‌ی تیت بریتانیا خریداری شد.
• عباس زاهدی؛ هنرمند معاصر بریتانیایی-ایرانی است که به‌خاطر چیدمان‌های تامل‌برانگیزش شناخته می‌شود؛ آثاری که صدا، متن، حجم و تعامل اجتماعی را در هم می‌آمیزد و به مضامینی چون تعلق، جابه‌جایی، حافظه و هویت مربوط می‌شوند. در سال‌های اخیر، پروژه‌های او اغلب رویکردی اجتماعی-تعاملی داشته‌اند و با مشارکت و همکاری جوامع محلی و نهادهای فرهنگی همراه بوده‌اند. از این رو، یکی از آثار وی با عنوان «چگونه از یک چگونه، چرا بسازیم» (۱۳۹۹) از سال ۱۴۰۰ در مجموعه‌ی دائمی موزه‌ی تیت قرار گرفته است.
• عباس اخوان؛ وی از هنرمندانی است که بیشتر در حوزه‌ی چیدمان، طراحی و ویدئو فعالیت می‌کند و آثارش واکنشی به محیطی است که اثر در آن قرار دارد. در سال ۱۴۰۲ یکی از چیدمان‌های او به نام «مطالعه‌ی بنای یادبود» (۱۴۰۱) توسط موزه‌ی تیت خریداری شد.

 
موزه‌ی ویکتوریا و آلبرت (V&A) بریتانیا

موزه‌ی ویکتوریا و آلبرت لندن یکی از مهم‌ترین مراکز جمع‌آوری آثار هنری در بریتانیا است که هر ساله تعداد قابل‌توجهی اثر به مجموعه‌ی آن اضافه می‌شوند. در سال‌های اخیر آثار بسیاری از هنرمندان ایرانی به این موزه راه یافته‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. تعداد زیادی از این آثار چاپ‌دستی هستند و کارهای برخی شامل طراحی، عکاسی و طراحی پوستر می‌شوند.   

• فرح اصولی؛ سال تولید اثر ۱۳۹۶ / سال ورود اثر به موزه ۱۴۰۲ 
• رضا بانگیز؛ سال تولید اثر ۱۳۹۹ / سال ورود اثر به موزه ۱۴۰۲ 
• پروانه اعتمادی؛ سال تولید اثر ۱۳۹۵ / سال ورود اثر به موزه ۱۴۰۱ 
• گیزلا وارگا سینایی؛ سال تولید اثر ۱۴۰۰ / سال ورود اثر به موزه ۱۴۰۱ 
• پرویز تناولی؛ سال تولید اثر ۱۳۹۵ / سال ورود اثر به موزه ۱۴۰۱ 
• فریدون آو؛ سال تولید اثر ۱۳۹۵ / سال ورود اثر به موزه ۱۴۰۱ 
• مونا جان‌محمدی؛ سال تولید اثر ۱۳۹۸ / سال ورود اثر به موزه ۱۴۰۱ 
• نازگل انصاری‌نیا؛ سال تولید اثر ۱۳۹۸ / سال ورود اثر به موزه ۱۴۰۱
• بهناز قاسمی؛ سال تولید اثر ۱۴۰۰ / سال ورود اثر به موزه ۱۴۰۱ 
• فرناز ربیعی‌جاه؛ سال تولید اثر ۱۳۹۵ / سال ورود اثر به موزه ۱۴۰۱ 
• پیمان پورحسین؛ سال تولید اثر ۱۴۰۰ / سال ورود اثر به موزه ۱۴۰۱ 
• غزال فروتن؛ سال تولید اثر ۱۴۰۱ / سال ورود اثر به موزه ۱۴۰۱ 
• آلما سینایی؛ سال تولید اثر ۱۳۹۹ / سال ورود اثر به موزه ۱۴۰۱  

   
نکته‌ای که در تمامی این موزه‌ها قابل پیگیری است و مسبب تعدد این آثار شده، توجه به اصول نگه‌داری و حفظ آثار است. هرچه این امر با دقت و ظرافت بیش‌تری صورت بگیرد، سلامت و عمر این آثار تأمین می‌شود.

بخشی از آثار ذکر شده در این متن، در وب‌سایت هر موزه قابل مشاهده است و هر اثر با اطلاعات کامل در مورد هنرمند، خود اثر و تاریخ خریداری در دسترس مخاطبان قرار دارد. پیشنهاد می‌شود برای دست‌یابی به اطلاعات بیش‌تر درباره‌ی مجموعه‌های دائمی این موزه‌ها به وب‌سایت‌های آن‌ها مراجعه کنید.

تصویر کاور و اسلاید:

• guggenheim.org

منابع:

• moca.org
• tate.org.uk
• lacma.org
• moma.org
• vam.ac.uk