شارل حسین زنده‌رودی

نام حسین (شارل) زنده‌رودی (متولد 1316) با جنبش سقاخانه و شیوه‌ی نقاشی‌خط پیوند خورده است. زنده‌رودی قصد داشت چیزی نو از دل هنر کهن ایرانی خلق کند و جریان نقاشی مدرن ایران را بر پایه‌ی هنر سنتی بنا کند. او ظرفیت‌های تصویری هنرهای عامیانه و گنجینه‌ی هنر دینی ایران را کشف کرد، قداست و محتوای خوشنویسی ایرانی را کنار گذاشت و به زبان انتزاعی تازه‌ای دست یافت. مواد خام موردعلاقه‌ی او، رموز و اعداد و ارقام طلسم‌ها و دعاها، دست‌های برنجی و نقش‌های سقاخانه‌ای پرنقش‌ونگار بود.

زنده‌رودی این نقوش عامیانه و نوشته‌ها را، فارغ از معنا و مفهومی که داشتند، به‌عنوان عناصر تصویری در نظر می‌گرفت. او به شکلی تکرارشونده و موزون، نقوش یا حروف را روی سطوح هندسی با رنگ‌های شفاف و درخشان قرار می‌داد. همانطور که کریم امامی درباره‌ی او گفته بود: «به زنده‌رودی یک جعبه‌ رنگ و قطعه‌های تیز و تخت الفبای فارسی را بدهید تا شما را با حرکت ظریف و تودرتوی فام‌هایش مات و مبهوت کند».

زنده‌رودی در سال 1335 به هنرستان هنرهای زیبای پسران تهران رفت. او شاگرد شکوه ریاضی و مارکو گریگوریان بود. در سال 1337 اولین نمایشگاه انفرادی خود را برگزار کرد و برنده‌ی نمایشگاه گروهی انجمن ایران و آمریکا شد. سال 1339 هنرکده‌ی هنرهای تزئینی تأسیس شد و زنده‌رودی یکی از اولین هنرجویان آن بود. او هنوز در حال تحصیل بود که به نمادهای سنتی و عامیانه‌ی ایران علاقه‌مند شد و پایه‌های زبان تصویری خود را بنا کرد. بعد از فارغ‌التحصیلی به پاریس سفر کرد. او در سال 1961 برنده‌ی بینال پاریس شد و بورسیه‌ی تحصیلی را به دست آورد. در این زمان در فرانسه جنبش‌های هنری لتریسم و اُپ آرت رواج داشت و پاپ آرت آمریکایی در آستانه‌ی ظهور بود. این جریانات بر شکل‌گیری مسیر هنری زنده‌رودی تأثیر زیادی گذاشت.

زنده‌رودی بعد از بازگشت به ایران، آثارش را در سال 1340 در گالری پرویز تناولی به نام آتلیه‌ کبود به نمایش گذاشت. از همین‌جا بود که ارتباط نزدیک بین این دو هنرمند شکل گرفت و نتیجه‌ی این دوستی، جنبش سقاخانه بود. طرح‌هایی که زنده‌رودی با الهام از تصاویر چاپی مذهبی تصاویر کشید، اولین کارهای سقاخانه‌ای به‌شمار می‌آیند. زنده‌رودی قصد داشت از هنرعامیانه و سنتی ایران که در اروپا ناشناخته مانده بود، هنری مدرن و ایرانی خلق کند. او در سال 1341 جایزه‌ی سومین بینال تهران را به صورت مشترک با بهجت صدر به دست آورد و برنده‌ی بینال ونیز و بینال سائوپائولو شد. سال 1349 نیز نشان افتخار مرکز بین‌المللی تحقیقات زیبایی‌شناسی تورین ایتالیا را به دست آورد.

در سال 1351 قرآن نفیسی که زنده‌رودی با طرح‌های رنگی در پاریس منتشر کرد، از طرف یونسکو به‌عنوان زیباترین کتاب «سال جهانی کتاب» انتخاب شد. یکی از مهمترین ویژگی‌های آثار زنده‌رودی، مهر زدن روی کار است. او از دهه‌ی پنجاه سطح کارهای پارچه‌ای یا کاغذی را مهر زد و به این‌ترتیب بافتی روی زمینه‌ی تصویر به وجود آورد. این ترکیب‌های تکراری تا دهه‌ی هفتاد، به ویژه در سری کارهای شهرها یا «باکره‌ی قسطنطنیه» ادامه داشت. از اواخر دهه‌ی هفتاد او از نگاتیو عکاسی برای چاپ نشانه‌ها و تصاویر استفاده کرد.

در آثار دو دهه‌ی اخیر زنده‌رودی چهار عنصر آب، خاک، باد و آتش اهمیت زیادی پیدا کردند. او همیشه مخاطب را در نظر داشت و می‌خواست مخاطب از هر فرهنگ و زمینه‌ای که هست، بتواند با آثارش ارتباط برقرار کند. همین‌ موضوع باعث شد که از زمینه‌های تصویری فرهنگ‌ها و مذاهب مختلف، بدون‌توجه به محتوای آن‌ها، در کارش استفاده کند. نزدیک به شصت سال است که آثار زنده‌رودی در موزه‌ها و گالری‌های سراسر جهان موردتوجه است و کارهایی از او در مجموعه‌های دائمی موزه‌های معتبری مثل موزه‌ی هنر مدرن آمریکا (موما)، مرکز پومپیدو پاریس و بریتیش میوزیم لندن نگهداری می‌شود. در سال 1381 نمایشگاهی از چهل‌سال فعالیت هنری زنده‌رودی در موزه‌ی هنرهای معاصر تهران برگزار شد.