مروری بر نمایش «مینی‌مالیسم و کانسپچوال‌آرت» در موزه‌ی هنرهای معاصر تهران

موزه‌ی هنرهای معاصر تهران در حال برگزاری نمایش جدید خود با عنوان «مینی‌مالیسم و کانسپچوال‌آرت در میانه‌ی قرن بیستم» است. بالغ بر 137 اثر در 9 گالری موزه به نمایش درآمده‌اند که 38 نمونه از آن‌ها برای اولین‌بار از گنجینه‌ی موزه خارج شده‌ و در معرض دید مخاطبان قرار گرفته‌اند. آثار در رسانه‌های مختلفی ارائه شده‌اند که از میان آن‌ها می‌توان به آثار حجمی، عکس، نقاشی و چیدمان اشاره کرد.

پس از ورود به فضای موزه، در گالری شماره‌ی 1، آثاری از من‌ ری (Man Ray) و مارسل دوشان (Marcel Duchamp) را می‌بینیم. با این‌که هنر مینی‌مال و کانسپچوال مربوط به دهه‌ی 50 تا 70 میلادی است، مسیر نمایش با آثاری از هنر دادا در دهه‌ی 20 آغاز می‌شود؛ زیرا همان‌طور که بهرنگ صمدزادگان، نمایش‌گردان این رویداد، متذکر شد، هنر دادا آغازگر مسیری در راستای زیر سؤال بردن الگوها و تعاریف مرسوم اثر هنری بوده است. در همین بخش اثری از دانلد جاد (Donald Judd)، هنرمند معروف مینی‌مالیست، توجه مخاطب را به خود جلب می‌کند. این اثر با عنوان «پیشرفت» بیش از 40 سال پیش توسط موزه‌ی هنرهای معاصر تهران خریداری شد، اما تاکنون به نمایش در نیامده بود.

از دیگر آثاری که برای اولین‌بار به تماشا گذاشته شده‌اند، می‌توان به چیدمانی از سل له‌ویت (Sol LeWitt) و تعدادی آثار چاپی از او، چیدمان و تعدادی کلیشه‌ی چاپ‌سربی از رابرت موریس (Robert Morris)، «استیل نامنظم» از بورلی پپر (Beverly Pepper)، چیدمانی از پیتر استرویکن (Peter Struycken) که متعلق به مجموعه‌ی «بلوک‌ها»ست، پورتفولیویی از شوساکو آراکاوا (Shusaku Arakawa)، «خداحافظ شارپی» از دیتر روث (Dieter Roth)، پوشه‌ی چاپ‌دستی حشرات از اد راشا (Ed Ruscha) و «با-اُ-با برای نیویورک» از کیت سونیر (Keith Sonnier) اشاره کرد.

بعضی از این هنرمندان نام‌برده‌شده به‌طور مشخص جزو دسته‌ی هنرمندان مینی‌مال (کمینه‌گرا) یا کانسپچوال (مفهومی) معرفی نمی‌شوند؛ اما طبق گفته‌ی بهرنگ صمدزادگان، سعی شده تا فضای ذهنی آن‌ها و اثر هنری‌ای که خلق کرده‌اند مورد توجه قرار بگیرد. به‌طورمثال اد راشا از جمله‌ هنرمندان پاپ آرت به‌حساب می‌آید، اما در این نمایش بر وجه مفهومی اثر ارائه‌شده‌ی او تأکید شده است. در اصل، محور فکری نمایش‌گردان، موضع هنرمند موردنظر در برابر مفهوم زیباشناسی مدرن بوده است؛ نه این‌که هر هنرمند بر اساس دسته‌بندی‌های تاریخ هنری در چه گروهی قرار می‌گیرد. در واقع سعی شده است تا هنرمندان و آثار منتخب آن‌ها به‌صورت بینابینی، و نه برش‌خورده و دسته‌بندی‌شده، ارائه شوند. هم‌چنین آثاری از هنرمندانی چون اگنس مارتین (Agnes Martin) و اد راینهارت (Ad Reinhardt) در این نمایش ارائه شده است که مشخصاً از هنرمندان اکسپرسیونیست انتزاعی به‌شمار می‌آیند. این هنرمندان را می‌توان از جمله شخصیت‌های بسیار تأثیرگذار بر جریان هنر کمینه‌گرا و مفهومی دانست.

از دیگر هنرمندانی که آثار آن‌ها در این رویداد به نمایش درآمده است، می‌توان از گیلبرت و جرج (Gilbert and George)، دن فلاوین (Dan Flavin) ، جسپر جونز (Jasper Johns)، رابرت راشنبرگ (Robert Rauschenberg)، دنیل اسپوئری (Daniel Espoerri)، گرفان الک (Ger-Van-Elk)، راجر ولش (Roger Welch)، میشل استوارت (Michelle Stuart)، ژاکلین وینزور (Jacqueline Winsor)، برند و هیلا بکر (Bernd and Hilla Becher)، گوردون ماتاکلارک (Gordon Matta-Clark)، دنیس اُپنهایم (Dennis Oppenheim)، جان بالدساری (John Baldessari)، رابرت اسمیتسون (Robert Smithson)، یان دیبتس (Jan Dibbets)، میکله زازا (Michele Zaza)، فرانک استلا (Frank Stella)، کریستو و ژان کلود (Christo and Jeanne-Claude)، تری اتکینسون (Terry Atkinson)، مایکل بالدوین (Michael Baldwin)، میکل آنجلو پیستولِتو (Michelangelo Pistoletto)، برنار ونه (Bernar Venet) و جوزف کاسوت (Joseph Kosuth) نام برد.

پس از گذر از گالری شماره 1 و ورود به دیگر گالری‌ها با آثار مختلفی از دو رویکرد کمینه‌گرایی و هنر مفهومی مواجه می‌شویم. نکته‌ی بسیار حائز اهمیتی که کاملاً به چشم می‌آید، نحوه‌ی چیدمان آثار در این نمایش است. با توجه به عنوان این نمایش، چیدمان آثار هم کاملاً مینی‌مال به نظر می‌رسد. خلاف نمایش‌های گذشته‌ی موزه که تعداد بالایی از آثار هنری در سرتاسر گالری‌ها به نمایش در می‌آمدند، در رویداد فعلی تنها 137 اثر ارائه شده‌ است. فضای آزاد بسیاری بین هر اثر و دیگر آثار مجاور آن به چشم می‌خورد. همان‌طور که می‌دانیم آثار کمینه‌گرا بیش‌تر با تأکید بر فضای ارائه‌شده خلق می‌شوند تا برجسته کردن خودِ اثر. این نکته به‌درستیِ در سرتاسر نمایش حاضر به چشم می‌خورد.

در ابتدای هر گالری بخشی از سخنان یک هنرمند یا توضیحاتی درباره‌ی آثار کمینه‌گرا و مفهومی بر دیوار نگاشته شده است که به دریافت هرچه بیش‌تر مخاطب از فضای نمایش کمک شایانی می‌کند. نکته‌ی قابل‌توجه دیگری که در طول پیمودن مسیر متوجه آن می‌شویم و توسط نمایش‌گردان بدین‌شکل برنامه‌ریزی شده، رنگ گرفتن آثار است. در گالری‌های ابتدایی عموماً با آثاری خاکستری‌رنگ، سفید، شیری و حتی سیاه مواجه هستیم. اما رفته‌رفته و با وارد شدن به گالری‌های انتهایی، آثار رنگ می‌گیرند؛ به‌طوری‌که در سالن انتهایی تنها رنگ و نور است که جلب‌توجه می‌کند.

سیر تاریخی آثار موجود در این نمایش به گونه‌ای است که از نمونه‌هایی از هنر دادا آغاز می‌شود، به هنر پساانتزاعی یا انتزاع پسانقاشانه می‌رسد، با هنر کمینه‌گرا و مفهومی ادامه می‌یابد و به نمونه‌هایی از رویکردهای تصویری پاپ و نئودادا ختم می‌شود. نمایش «مینی‌مالیسم و کانسپچوال‌آرت» از تاریخ 31 خرداد ماه آغاز شده است تا 27 شهریور 1401 میزبان مخاطبان هنری خواهد بود.