اثری از بهمن محصص در کلکسیون موزه‌ی متروپولیتن نیویورک

اثری از بهمن محصص، یکی از تأثیرگذارترین هنرمندان دوره‌ی مدرن ایران، به‌تازگی در کلکسیون انحصاری یکی از شاخص‌ترین موزه‌های هنری جهان، موزه‌ی متروپولیتن نیویورک (مِت) قرار گرفته است. 

اثر مورد بحث، از مجموعه‌ مینوتورهای بهمن محصص انتخاب شده و با عنوان «مینوتور در حال مرگ» (Minotauro Morente) شناخته می‌شود. در برخی تفسیرها درباره‌ی این اثر، اشاره‌ی هنرمند به مضمون مرگ و زوال در این نقاشی را به غرب‌زدگی ربط داده‌اند؛ مفهومی که نخستین‌بار توسط جلال آل‌احمد به‌عنوان بیماری قابل‌سرایت خوانده شد. با این وجود، باید در نظر داشت که مینوتور، پرسوناژی پرتکرار در آثار محصص بوده و بارها در پیوند با مضامین مختلف تصویر شده است؛ بنابراین در اغلب موارد تصمیم درباره‌ی ماهیت این کارکتر، از زوایای کلی‌تری بررسی می‌شود. 

آسیب‌پذیری، ماهیت بیگانه و تحریف جسمی در مینوتورهای محصص، آن‌ها را به نوعی بازسازی از تجربیات درونی و شخصی هنرمند بدل کرده است. بهمن محصص شخصیتی است که در زمانه‌ای سنتی و سخت‌گیر، شخصیت پیچیده و تمایلات متفاوت خود را که در تضاد با آداب و رسوم رایج جوامع بود، پذیرفت. او پس از نقل‌مکان به ایتالیا، توانست وجه‌های درونی شخصیت خود را بیش از پیش به عرصه‌ی هنرش وارد کند و بدین ترتیب آثاری منحصربه‌فرد و بسیار شخصی بی‌آفریند. 

مینوتور در اساطیر یونان باستان به‌عنوان هیولایی ترسناک شناخته می‌شود اما محصص در این نقاشی، آن را به شکلی کاملا متفاوت و در حالی که از ایستادن روی دو پای خود ناتوان است تصویر می‌کند؛ این نگاه متفاوت، تهدید ناشی از ماهیت نیمه‌حیوانی مینوتور را از بین می‌برد و دیدگاهی متفاوت به مخاطب می‌دهد. این نقاشی حتی می‌تواند ترجمه‌ای بصری از اصطلاح «بی دست و پا» باشد. 

از سوی دیگر، حالت بدن مینوتور در این نقاشی، یادآور گونه‌شناسی «غول در حال مرگ» در مجسمه‌سازی باستانی یونانی‌ـ‌رومی است؛ جنگجویی که با پاهای خمیده لم داده و برای حفظ تعادل به بازوی راست نیمه خمیده‌اش تکیه کرده است. در این نوع مجسمه‌های باستانی، چهره، آلات جنگی و لباس‌ها، غول در حال مرگ را در عین ناتوانی، تهدیدآمیز جلوه می‌دهند. به همین ترتیب، «مینوتور در حال مرگ» محصص حالتی دوگانه از دگرگونی و شکنندگی را منتقل می‌کند.

بهمن محصص از هنرمندان پیشرو در دوران قبل از انقلاب ایران بود و نقش پررنگی در فعالیت‌های انجمن خروس جنگی ایفا کرد. او جزو معدود هنرمندان مدرن ایرانی بود که از اشاره به هنر ایرانی در آثار خود پرهیز کرد و مسیر هنری خود را بر پایه‌ی مدرنیسم اروپا بنا نهاد. این هنرمند تحصیلات خود را در دانشکده‌ی هنرهای زیبا و آغاز کرده و پس از مهاجرت به ایتالیا، در آکادمی هنر رم ادامه داد. او در دهه‌ی ۱۳۴۰ شمسی برای مدتی به ایران بازگشت و فعالیت‌های به‌سزایی در حوزه‌ی هنرهای  تجسمی، ترجمه، طراحی صحنه و کارگردانی تئاتر انجام داد. با این وجود، محصص در سال ۱۳۴۸ بار دیگر به ایتالیا مهاجرت کرد و تا پایان عمر آنجا ساکن بود.

تصویر کاور و اسلاید:

• metmuseum.org
• بخشی از اثر «مینوتور در حال مرگ»