احمد عالی: سبز و سرخ و سفید

گفته می‌شود که در طول قرن بیستم، حدود یک‌سوم جمعیت جهان تحت رژیم‌های کمونیستی زندگی می‌کردند. ایدئولوژی کمونیسم که بر اساس مالکیت عمومی، جامعه‌ی بدون طبقه، به‌کارگیری افراد بر اساس قابلیت‌های آن‌ها و مزد دادن مطابق نیاز است، برای عامه‌ی مردم جذاب بود؛ به‌ویژه زمانی که این ایده‌ها با هیجان انقلابی ضدکاپیتالیستی یک‌کاسه می‌شد.

احمد عالی این عکس را در چنین فضایی ثبت کرده است، فضای انقلاب 1357. تصویری متفاوت، کاملاً بی‌پرده، شفاف و «سرد». برخلاف بسیاری از عکس‌های انقلاب، این عکس رنگی است و در آن تصویری از مردم و جمعیت نمی‌بینیم. در این اثر، رنگ به‌عنوان عنصری تعیین‌کننده به‌کار گرفته شده است، به‌طوری که اگر سیاه‌وسفید بود، چنین قدرتی نداشت. روی کرکره‌ی سفید و تمیز مغازه شعار «مرگ بر کمونیسم» با رنگ سبز دیده می‌شود که  با رنگ سرخ مخدوش شده است.

احمد عالی از پیشروترین عکاسان ایران است. این هنرمند از اوایل دهه 1340، در دورانی که هنر پست‌مدرن به‌تازگی در جهان شکوفا می‌شد و در جامعه‌ی هنری ایران چندان شناخته‌شده نبود، عکس را در قالب چیدمان به‌کار می‌گرفت و تصاویر را به‌شکل موزاییکی، سکانس و فتومونتاژ ارائه می‌داد. با‌این‌وجود، پیشگامی او در عکاسی هنری تنها در ترکیب رسانه‌ها خلاصه نمی‌شود؛ در این عکس بی‌واسطه‌ از این دوران، احمد عالی به‌جای پرداختن به صورت‌های خواستنیِ انقلاب، هم‌چون جمعیت حاضر در خیابان‌ها، درگیری‌ها و هیجان‌ها، روی نقطه‌ای دست گذاشته است که در آن روزها کمتر به آن توجه می‌شد. 

احمد عالی با ثبت این عکس، از نوعی تضارب ایده در میان همراهان انقلابی خبر می‌دهد؛ تفکراتی که در یک امر، یعنی مخالفت با تفکر غربی (کاپیتالیسم)، وجه اشتراک داشتند؛ شور و هیجانی که با فروپاشی شوروی ـ‌مهد کمونیسم‌‌ـ و فرو افتادن بیرق سرخش رنگ باخت. چکه‌های سرخی که به خون می‌مانند، بقایای آن شور و هیجان‌ را تداعی می‌کنند. رد رنگ سرخ، یا شاید اثر آن، تا پایین کرکره، در سه خط عمودی امتداد یافته است و سپس، نگاه‌مان به یک قفل می‌رسد؛ قفل مغازه (بخوانید: اقتصاد آزاد). 

این عکس هنوز تازه است. رنگ‌ها همان رنگ‌ها هستند: سبز، سرخ و سفید. و اکنون، بیش از چهل سال بعد از ثبت این تصویر، کرکره‌ی اقتصاد هم‌چنان قفل است و خط‌خطی. 

تصویر کاور و اسلاید:

• darz.art