احمد عالی

احمد عالی (متولد 1314) هنرمندی تجربه‌گراست که نوع نگاه او نسبت‌به رسانه‌ی عکاسی و دستکاری ظرفیت‌های بیانی آن، با ذهنیت او نسبت‌به وقایع، انسان‌ها و پدیده‌ها گره خورده است. عکس برای عالی نه به‌عنوان رسانه‌ای برای توصیف یا ثبت مستند یک واقعه یا منظره، بلکه به‌عنوان اثری که پیام آن از طریق فرم‌ها و ارتباط میان اجزا به دست می‌آید مطرح بوده است. او یکی از اولین هنرمندان ایرانی است که برای معرفی عکس به‌عنوان اثر هنری تلاش کرد. تجربه‌ی او در زمینه‌ی هنرهای مختلف مانند نقاشی، گرافیک و عکاسی منجر به تقویت دید دقیق و تیزبینی شد که در ترکیب و هم‌نشینی عکس‌های پازل‌مانند، کنار هم قراردادن موضوعات گاه بی‌ربط و همینطور نقاشی‌های هایپررئالیستی خود را نشان داد.  

احمد عالی در شهر تبریز متولد شد. او از دوران ابتدایی مهارت زیادی در نقاشی و کارهای دستی داشت. در دوران دبیرستان نقاشی با رنگ‌وروغن را آموخت و طرح نقاشی‌هایی که پشت ویترین مغازه‌ای برای فروش گذاشته می‌شد را به خاطر می‌سپرد و در خانه از حفظ می‌کشید. در آن‌زمان هنوز کلاس‌های آزاد نقاشی رایج نشده بود؛ بنابراین در سال 1329 به تهران آمد و ابتدا در هنرستان تجسمی پسران و بعد در کلاس‌های آزاد هنرستان کمال‌الملک تحصیل کرد. در هنرستان محمود اولیا، حسین شیخ و حسین بهزاد از اساتید او بودند. او در طول چهارسال تحصیل در هنرستان دقت و توانایی زیادی از خود نشان داد و همواره مورد تشویق اساتید بود.  

بعد از پایان تحصیل در شرکت نساجی به طراحی پارچه پرداخت، در آتلیه‌ی تبلیغاتی رسام عرب‌زاده کار کرد و مدتی هم یک کارگاه چاپ سیلک را در لاله‌زار به‌راه انداخت. ورود عالی به دنیای عکاسی با تهیه‌ی یک دوربین آلفاسیلیت آغاز شد. او بعد از آشنایی با مسائل فنی و تکنیکی دوربین شروع‌به عکاسی کرد. دقت و وسواسی که در زمینه‌ی نقاشی و کار گرافیکی داشت هم دید او را نسبت‌به ترکیب‌بندی و مسائل بصری حساس کرده بود. استخدام او در بخش گرافیک و طراحی یک مجله باعث شد از نزدیک با تاریکخانه و امکانات آن آشنا شود و به کشف و تجربه‌ بپردازد. از اواسط دهه‌ی 1330 از طریق مجلات سالانه‌ی عکس با عکاسان مشهور جهان آشنا شد و تحت‌تأثیر ایده‌های جدید قرار گرفت. به‌خصوص شیوه‌ی کار من ری و موهولی‌ناگی و نوع به‌کارگیری ابزار عکاسی توسط آن‌ها در ذهنیت او تأثیر ویژه‌ای داشت. 

تجربه‌اندوزی در زمینه‌ی عکاسی و همینطور امکانات ظهور و چاپ عکس‌ها با راه‌اندازی تاریکخانه‌ی شخصی او جدی‌تر و طولانی‌تر شد. او در سال‌ 1336 از طریق منصور قندریز با گروهی از نقاشان جوان آشنا شد. همچنین از دوران نوجوانی با غلامحسین ساعدی دوست بود. ارتباط، بحث و گفت‌وگو با هنرمندان، شعرا و نویسندگان در کنار فضای فکری که خود عالی داشت، در بینش هنری او تأثیر زیادی گذاشت. 

عالی اولین نمایش انفرادی خود را در سال 1342 در تالار فرهنگ برپا کرد. برگزاری نمایشگاه عکاسی در آن دوران نشان‌دهنده‌ تغییر رویکرد عمومی و همچنین متولیان فرهنگی و هنری نسبت‌به عکاسی بود؛ چرا که عکاسی نیز به‌عنوان هنری مستقل در کنار سایر رشته‌های هنر تجسمی پذیرفته شد. آثار این نمایش شامل تعدادی عکس از انسان‌ها، طبیعت و معماری شهرها با زاویه‌دید و ترکیب‌بندی‌ تازه‌تر بود. او به‌ویژه در این عکس‌ها از جلوه‌های ویژه‌ی لابراتواری و تاریکخانه‌ای برای بالا بردن کیفیت کارها استفاده کرده بود. خود عالی درباره‌ی این عکس‌ها گفته: «سعی من بر آن بود که بگویم عکاسی نیز همانند سایر رشته‌های هنرهای تجسمی، برای بیان احساسات و تجسس و کاوش در واقعیت‌های عینی و ترکیبات و فرم‌های مشهود و تلفیق آن‌ها با واقعیت ذهنی، با دامنه‌ی وسیع خود زبان گویایی است و به‌این‌ترتیب در جامعه و به دوستان نقاشم، که ضروری بود تا همگامی خود را به اثبات برسانم، به عنوان عکاس اما از «نوع دیگر»، خود را معرفی کردم.» 

عالی در تأسیس انجمن هنرمندان هنرهای تجسمی که البته چندان نپایید و همینطور تالار ایران در سال 1343 نیز فعال بود. در همین‌سال عکس‌های عالی در نمایشگاه گروهی عکس که به همت مرتضی ممیز در تالار ایران برپا شد به نمایش درآمد. او همچنین دومین نمایش انفرادی آثارش را در تالار ایران در سال 1344 برگزار کرد. 

سومین نمایش انفرادی آثار عالی در گالری بورگز در سال 1346 برپا شد. او در این نمایشگاه عکس‌هایی از تنه‌ی درختان را ارائه داد که به‌صورت نمادین ویژگی‌های انسانی را تداعی می‌کردند. او کم‌کم از روش سنتی عکاسی به‌صورت تک‌فریم فاصله گرفت و با استفاده از نوعی ترکیب موزائیک‌وار، از عکس و ارتباط درونی فرم‌ها و عناصر به‌عنوان ابزاری برای بیان مفاهیم بهره برد. عالی این عکس‌ها را اولین‌بار در سال 1347 در گالری سیحون نمایش داد. او همچنین مجموعه‌عکس‌هایی از بدن انسان، بدون چهره و یا مطرح کردن جنسیت ثبت کرد که آثاری فرم‌گرایانه هستند و به پیچیدگی‌های انسان اشاره دارند.  

عالی در سال 1349- 1352 در دانشگاه عالی تلویزیون و سینما به آموزش عکاسی پرداخت. همچنین در این‌دوره به عکاسی تبلیغاتی نیز مشغول بود. در سال 1356 تالار قندریز از نقاشان دعوت کرد که پرتره‌هایی از خودشان را به نمایش بگذارند. گرچه عالی از سال 1341 که اولین نمایش عکس خود را برپا کرد، تقریباً نقاشی را کنار گذاشته بود، اما برای شرکت در این نمایشگاه پیکره‌ی درازکشیده‌ی خود را روی تیغه‌ی دیواری نقاشی کرد که روی آن اعلامیه، تبلیغات و دو عکس که خودش از بهمن محصص و منصور قندریز ثبت کرده بود را تصویر کرد. این اثر شیوه‌ی هایپررئالیستی داشت و تأکیدی بر این موضوع بود که عکاسی نیز هنر است.  

عالی در دوران انقلاب به‌جز رویدادها، از شعارنویسی‌ها و رنگ‌مالی دیوارها عکاسی می‌کرد. فضای این عکس‌ها شبیه نقاشی‌های اکسپرسیونیسم انتزاعی است. او همچنین در سال‌های 1357- 1359 در دانشکده‌ی صداوسیما به‌تدریس عکاسی پرداخت. با آغاز انقلاب فرهنگی و تعطیلی دانشگاه‌ها، شرایط اطراف و همینطور وضعیت جسمی و روحی، او بیشتر به نقاشی رو آورد؛ اما در تمام این کارها نیز نگاه عکاس‌گونه‌ی او نمایان بود. بعد از آن در چند نمایشگاه گروهی آثارش را ارائه داد و در سال 1376 نمایش «مروری بر آثار عکاسی، نقاشی و گرافیک از سال 1333- 1375» را در نگارخانه‌ی برگ برپا کرد. همچنین در سال 1389 «مجموعه‌ای از عکس‌های گرفته‌شده‌ی عالی در سال‌های 1340- 1388» را در گالری ماه مهر نمایش داد. عالی در سال‌های 1391 و 1392 تیز دو نمایش انفرادی در گالری آران برگزار کرد و سال 1395 خودنگاره‌هایش را در گالری امکان به نمایش گذاشت.