اقدام وزارت میراث فرهنگی برای بازگرداندن تابلوی سرقت‌شده‌ی «مظفرالدین‌شاه قاجار»

روز جمعه 24 تیرماه 1401، در پی انتشار خبر مفقود شدن پرتره‌ی مظفرالدین‌شاه قاجار از کاخ گلستان توسط رضا کسروی، پژوهشگر تاریخ دوره‌ی قاجار، ابهامات درباره‌ی این تابلوی نفیس شدت گرفت. این تابلوی رنگ‌روغنیِ نیم‌تنه با عنوان «پرتره‌ی مظفرالدین‌شاه»، تنها نقاشی به‌جامانده از پنجمین پادشاه دودمان قاجار است که توسط میرزا محمدخان غفاری ملقب به «کمال‌الملک» تصویر شده است. در این پرتره، شاه لباس مخصوصی با مدال‌ها و جواهرات بسیار گران‌بها به تن و کلاه سیاه پَردارِ جواهرنشانی نیز به سر دارد. کمال‌الملک در خاطرات خود که در کتابی با عنوان «کمال هنر» توسط احمد سهیلی خوانساری تألیف شده، درباره‌ی این تابلو گفته است: «صورت مظفرالدین‌شاه را نیم‌تنه ساختم انگشتر الماسی داد».

طبق گزارشات و اسناد مکتوب به‌دست‌آمده از آرشیو ملی ایران (دفاتر مالی سال 1317 شمسی) و هم‌چنین اسناد تصویری (عکس سیاه‌وسفید به‌جامانده از ورودیِ تالار برلیان در دوره‌ی احمدشاه قاجار)، این اثر ملی جزئی از اموال کاخ گلستان بوده است. گمان می‌رود این تابلو بین سال‌های 1317 تا 1361 از مجموعه‌ی کاخ گلستان خارج و به بیرون از مرزهای ایران منتقل شده و سپس به فروش رسیده است. این پرتره پیش از سال 1312، مقارن با سال‌های ابتداییِ روی کار آمدن حکومت پهلوی، همراه دیگر تابلوهای شاهان قاجار از تالار برلیان جمع‌آوری و به بنایی موسوم به «خوابگاه» (اندرونی ناصرالدین‌شاه) منتقل شده است؛ اما در دفاتر سال 1361 که مربوط به وزارت فرهنگ و هنر وقت است، هیچ رد و نشانی از این تابلو نیست. در این میان با استناد به سند تصویری به‌جامانده از آن دوره، به‌جز تابلوی مذکور، دو تابلوی دیگر نیز در این تالار آویخته بوده‌اند؛ یکی تابلوی احمدشاه قاجار اثر کمال‌الملک که هم‌اکنون در تالار عاج قرار دارد و دیگری پرتره‌ای از محمدعلی‌شاه قاجار که از سرنوشت آن هم خبری در دست نیست.

در تاریخ 10 آوریل 2000 (فروردین 1379) این اثر در خانه‌ی حراج کریستیز لندن در حراجی با عنوان «حراج آثار اسلامی» به قیمت 44.650 پوند، حدود سه‌برابر قیمت برآوردشده‌اش که مبلغی بین 12 تا 18 هزار پوند بود، فروخته شد. طبق اطلاعات ثبت‌شده‌ی این اثر در وب‌سایت حراجی کریستیز، کمال‌الملک این تابلو را در حدود سال 1280 شمسی  (1901/2) با تکنیک رنگ‌روغن و در ابعاد 80 در 105.5 سانتی‌متر کشیده است. امضای این هنرمند نام‌آشنای ایرانی نیز در سمت چپ پایین تابلو به چشم می‌خورد. هم‌اکنون این اثر ملی در مجموعه‌ی خاندان «الصباح » در مرکز هنری خانه‌ی آثار اسلامی (دارالآثار اسلامیه) در کشور کویت نگه‌داری می‌شود. در تاریخ 2 مرداد 1401 مرتضی ادیب‌زاده، مدیرکل موزه‌های وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، با تأیید خبر سرقت این تابلو خاطر نشان کرد که این وزارتخانه اقدامات لازم برای بازگرداندن این اثر را در دستور کار خود قرار داده است.

تصویر کاور و اسلایدر:

• www.tehrantimes.com