یادداشتی بر اثری از کامران کاتوزیان

مطالعاتی درباره‌ی گنجینه‌ی موزه‌ی هنرهای معاصر تهران

این سلسله‌یادداشت‌ها در راستای معرفی آثار هنرمندان ایرانی واقع در گنجینه‌ی موزه‌ی هنرهای معاصر تهران تألیف شده است.

کامران کاتوزیان (متولد 1320) را می‌توان یکی از نمایندگان اصلی جریان هنر انتزاعی در ایران به‌شمار آورد. او سال‌های پایانی دبیرستان را در امریکا گذراند و در رشته‌ی نقاشی دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه ویندهام به تحصیل ادامه داد. در دوران تحصیل و زندگی در نیویورک شیفته‌ی جریان اکسپرسیونیسم انتزاعی و آثار جکسون پولاک، مارک روتکو و مارک توبی شد؛ اما هنرمند موردعلاقه‌ی او فرانتس کلاین بود و تأثیر کلاین در آثار دوره‌های مختلف کار کاتوزیان قابل ردگیری است. کاتوزیان در زمینه‌ی گرافیک و تبلیغات نیز فعال بود و شاید بتوان آثار او را از نمونه‌های اولیه‌ی طراحی گرافیک در ایران دانست که با تکیه بر زیبایی‌شناسی نقاشی، فضای متفاوتی در آن‌ها ایجاد شده بود.

در این اثر یک نوار پهن و درهم‌تنیده‌ی مشکی‌رنگ، که به‌وضوح یادآور آثار کلاین است، بر بومی که بخش زیادی از آن به فضای خالی اختصاص یافته، نقش بسته است. کل فرایند خلق این اثر در یک مرحله و با نوعی بداهگی در مدت زمانی کوتاه صورت گرفته؛ اما چنین شیوه‌ی کاری نیازمند تأمل، مراقبه و تمرکز درونی است. کاتوزیان با بهره‌گیری از یک قلم‌موی پهن، رنگ را به‌شکلی قدرتمندانه و پرهیجان روی بوم کشیده است. قلم‌مو از بعضی قسمت‌ها چندبار عبور کرده و در بعضی بخش‌ها که انحنا و پیچش دارد، رنگ اندکی روی بوم به‌جا مانده است. این نوع بهره‌گیری از ظرفیت‌های کار با قلم‌مو و رنگ مشکی بر زمینه‌ی سفید، تأکید بر نقاشی بی‌چیز و سترون، و کنش رفتاری هنرمند حین خلق اثر، تداعی‌کننده‌ی نقاشی یا خوشنویسی تک‌رنگ چینی است که هنرمندان اکسپرسیونیسم انتزاعی نیز به آن توجه زیادی داشتند؛ اما اینجا به جای متن یا کلمه، تنها ذره‌ای بزرگ روی بوم شکل گرفته است. 

نقاشی «بدون عنوان» کامران کاتوزیان با کد اموال ۲۳۶۸ متعلق‌به گنجینه‌ی موزه‌ی هنرهای معاصر تهران است.