«8 دقیقه پیش»: نگاهی به نمایش حسام سماواتیان

«8 دقیقه پیش» عنوان نمایش انفرادی حسام سماواتیان (متولد 1363) است که در تاریخ 27 بهمن‌ تا 8 اسفند‌ 1400 به میزبانی گالری آب‌انبار در کرام‌ول پلیس لندن برپا شد. سماواتیان پیش‌تر در نمایش‌های گروهی مختلفی در ایران و دیگر کشور‌ها شرکت داشته است.

«8 دقیقه پیش» شامل 3 مجموعه‌ی درحالِ‌اجرا از آثار سماواتیان است که از سال 2012 تابه‌حال ادامه‌ یافته‌اند. آثار و مجموعه‌های شکل‌دهنده‌ی این‌ نمایش به 3 دسته‌ی مختلف تقسیم می‌شوند که در‌ کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند. عکس‌های مجموعه‌ی «8 دقیقه پیش» به طرق مختلفی تهیه شده‌اند؛ سماواتیان به‌عنوان هنرمندی تجربه‌گرا به ثبت تصاویری بدون استفاده از دوربین عکاسی و خلاف شیوه‌ی مرسوم پرداخته و دستاورد وی در این عمل، با توجه به مطالعاتی در زمینه‌ی تأثیر نور بر کاغذ عکاسی شکل گرفته است. 

دسته‌ای از آثار به تصاویر نجومی می‌مانند که کهکشان‌ها و ستارگان را زیر نظر‌ گرفته‌اند؛ اما این نتیجه با استفاده از اتاق تاریک و دوری از لوازم مرسوم برای ثبت این‌گونه عکاسی، چون دوربین و تلسکوپ، به دست آمده است. تصاویر یادشده در این بخش از مجموعه ذیل عنوان‌ «کهکشان‌ها» قرار گرفته‌اند. در این آثار شاهد ذراتی با تنوع رنگی (تنالیته‌) زرد هستیم که بر زمینه‌ای از دل شب نقش بسته‌اند. چیدمان این آثار در کنار یکدیگر به‌شکلی نامنظم صورت گرفته است. 

بخش دیگر آثار سماواتیان را «مناظر مصور» تشکیل می‌دهند و تداعی‌گر مکان‌های دورافتاده و پستی‌بلندی‌های آن‌ها هستند که با حداقل طیف‌های رنگی، بر کاغذ عکاسی نقش بسته‌اند. در این آثار خاکستری‌ها کنار رنگ‌های دیگر قرار گرفته‌اند. این مناظر، فضایی وسیع در دوردست را به یاد می‌آورند؛ آثاری که در ابعادی بزرگ‌تر و به‌صورت عمودی در‌ محیط گالری چیده شده‌ بودند و در اندازه‌های دیگری نیز یافت می‌شوند.

مجموعه‌ی دیگر این نمایش، شامل قالب‌های گچی‌ است که بر آن‌ها بخش‌های مختلفی از عکس‌های قدیمی و خانوادگی سماواتیان چاپ شده‌اند. این تصاویر گاه فیگور‌هایی کامل و‌ گاه بخش‌های کوچکی از بدن یا جزئیات را نمایش می‌دهند. مجموعه‌ی قالب‌های گچی به فضا‌های خصوصی و شخصی هنرمند رخنه می‌کند و درصدد است آن‌ها را در قالبی شکننده چون گچ ارائه دهد. نگاتیوها با استفاده از امولسیون عکس، روی سطح قالب‌های گچ مخصوص چاپ می‌شوند.

این قالب‌ها که ترکیبی از مجسمه و عکس هستند، وجه اشتراکی با سنت ساخت ماسک‌های مرگ با استفاده از گچ دارند؛ آن‌ها به یادگار می‌مانند، اما با فرمی که به‌راحتی شکسته می‌شود. در متن پیوست این‌ نمایش آمده است که این تصاویر به نگاتیو‌ گمشده‌ای از پدربزرگ هنرمند نسبت دارند که به‌صورت اتفاقی توسط سماواتیان پیدا شده است. در کنار سه بخش یادشده، شاهد یک شمع و چنگال نیز هستیم که به‌همان‌صورت در چیدمانی قرار گرفته‌اند. شمع و‌ قاشق به عنصری تکرارشونده در آثار سماواتیان تبدیل شده‌اند. 

حسام سماواتیان با کنار هم قرار دادن سه مجموعه‌‌ای که گاه متفاوت به نظر می‌رسند، به‌دنبال نوعی خوانش خاص از دل آن‌ها می‌گردد؛ از عکس‌هایی بر قالب‌های گچی که بسیار خصوصی هستند، تا مناطق وسیع و ‌کهکشان‌هایی در آسمان‌ها. این هم‌نشینی باعث شده است که یک روند مشخص شکل بگیرد؛ از سویی شاهد تجربه‌گرایی در سه مجموعه‌ی عکس‌محور هستیم، در دو بخش عدم‌استفاده از دوربین را داریم و در بخشی استفاده از نگاتیو فردی را می‌بینیم که در‌گذشته عکاسی شده است. در این بخش سعی شده است با قرارگیری و چاپ بر جایی نامرسوم، یعنی گچ‌هایی شکننده، از شیوه‌ی‌ رایج نمایش عکس به‌صورت چاپ و اسلاید فاصله گرفته شود. در این فرآیند هنرمند تلاش کرده است تا بیش از هر چیز به مطالعه‌ی خواص نور، سایه و بازتاب بپردازد و از سویی شیمی عکاسی را مسئله‌ی خود قرار دهد.

«8 دقیقه پیش» به‌صورتی سیار از فرد و خانواده به منظره‌هایی وسیع امتداد می‌یابد و در کهکشان‌ها محو می‌گردد. این‌ موضوع به‌نوعی با بازگشت آن‌ نیز تعریف می‌شود؛ فضایی بی‌انتها به‌سوی فرد و جمع، که به شخصی‌ترین شکل ممکن در خانواده معنا می‌شود، هرچند کوچک و شکننده که در لحظاتی در عظمت بی‌انتهای آسمان‌ها گم می‌شود و بعد خود را پیدا می‌کند. فضایی که با هم‌نشینی این مجموعه‌های متفاوت ایجاد شده است و بانی خوانش‌هایی ‌ورای مسائل فنی می‌شود. 

تصویر کاور و اسلایدر:

• www.ab-anbar.com