نگاهی به زندگی هنری ریچارد سرا

ریچارد سرا (Richard Serra)، هنرمند آمریکایی که با مجسمه‌های غول‌پیکر فولادی خود، نقشی به‌سزا در جنبش هنر مینیمالیسیم ایفا کرده بود مدتی قبل در سن ۸۵ سالگی درگذشت. این هنرمند با کار در ابعادی غیرمعمول و با احاطه کردن مخاطبان در مارپیچ‌ها، مکعب‌ها و مخروط‌های فلزی بسیار بزرگ، قدمی تازه در هنر برداشت. 

هرچند آثار سرا در سرتاسر جهان بسیاری را مجذوب خود کرده اما این تأثیرگذاری هرگز بدون بحث و حاشیه نبوده است؛ اثر «قوس» مربوط به سال ۱۹۸۱، میله‌ای به طول ۱۲۰ فوت از فولاد بود که در میدانی در نیویورک قرار داشت و پس از مدتی به‌دلیل عدم استقبال مردم از آن حذف شد؛ از این اثر اکنون به‌عنوان یکی از مورد نفرت‌ترین آثار هنری در میان عموم یاد می‌شود.

با این وجود اهمیت آثار سرا در نگاه منتقدان و به‌عنوان جنبشی که مجسمه‌سازی را وارد قلمروهای مفهومی تازه‌ای کرده است بر هیچ‌کس پوشیده نیست. او با ایجاد روشی منحصربه‌فرد اثری را ایجاد می‌کرد که نه‌تنها در فضا وجود دارد بلکه مفهوم و جهت آن‌ها تغییر می‌دهد و چگونگی تعامل مخاطب با محیط را شکل می‌دهد. مجسمه‌های او فضای رفت‌وآمد بینندگان را تحت تأثیر قرار داده است؛ گاهی مسیر را محدود، منحرف و مسدود کرده و افراد را وادار می‌کند تا در گالری به شیوه‌ای حرکت کنند که در حالت عادی انجام نمی‌دهند. 

ریچارد سرا: «فکر می‌کنم اگر بخواهیم برای مجسمه‌سازی پتانسیلی را درنظر بگیریم، پتانسیل ایجاد مکان و فضایی خاص است؛ مجسمه می‌تواند در تضاد با فضاها و مکان‌هایی که در آن خلق می‌شود، به این معنا عمل کند. من به اثری علاقه‌مندم که در آن هنرمند سازنده «ضد محیط» باشد؛ اثری که جای خودش را بگیرد یا موقعیت خودش را بسازد یا منطقه خودش را تقسیم یا اعلام کند».

مجسمه‌های سرا هیبت‌هایی سخت و سرد هستند که هیچ جنبه‌ی فیگوراتیو و یا روان‌شناختی‌ای را بازتاب نمی‌دهند. به‌نظر می‌رسد که آن‌ها کاملا با بیننده‌ی خود در تضاد هستند؛ بیننده‌ای که گویا محکوم به پذیرش تفاوت قدرت خود در مقابل یک حجم فولادی شده و باید تسلیم آن شود و یا با نادیده گرفتن این تفاوت، به مقابله بپردازد.

سرا از آثار خود به‌عنوان اثری یاد می‌کرد که «زنانه نیست.»؛ نوع هنر او به نمادی برای جسارت مردانه بسیاری از مینیمالیست‌ها بدل شده است و به همین علت در دهه ۱۹۷۰ بارها مورد هدف منتقدان فمینیست قرار گرفت. با این وجود شخصیت او به‌عنوان هنرمند هرگز خدشه‌دار نشده است. 

ریچارد سرا در 2 نوامبر 1938 در سانفرانسیسکو به دنیا آمد. برخی معتقدند که سبک هنری او ارتباطی مستقیم با مواد صنعتی و کشتی‌هایی که او در کودکی دیده بوده است دارد. سرا در کودکی از کارخانه کشتی‌سازی‌ای که پدرش در آن مشغول به کار بود بازدید می‌کرد. 

این هنرمند در مقطع کارشناسی به تحصیل در رشته‌ی ادبیات انگلیسی در دانشگاه کالیفرنیا پرداخت و پس از گذراندن دوره‌های تاریخ هنر در دانشگاه ییل، در برنامه‌ی هنر فارغ‌التحصیل آن شرکت کرد. او قصد داشت نقاش شود اما نتوانست خود را با اکسپرسیونیسم انتزاعی دوران تطبیق دهد. او پس از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه ییل در سال 1964، تغییری در مسیر خود داد و برای مدتی با فیلیپ گلس (Philip Glass) آهنگ‌ساز کار کرد.

سبک هنری سرا در اواخر دهه ۱۹۶۰ با جنبشی به نام هنر فرآیندی (Process art) همسو شده است؛ در راستای این جنبش، تمرکز از شیء هنری تکمیل شده به سمت ابزاری که توسط آن خلق شده است تغییر یافت.

«فهرست فعل» (Verb List) مربوط به سال‌های ۱۹۶۷ و ۱۹۶۸، یکی از مهم‌ترین آثار این جنبش است. همچنین اثر «پاشیدن» (Splashing) نیز از دیگر آثار مربوط به این دوران است. 

دیگر آثار سرا به‌جز مجسمه‌های او کمتر شناخته‌شده، اما بسیار مهم هستند؛ از او تعدادی فیلم کوتاه و مجموعه‌هایی از چاپ‌ و طراحی‌ موجود است. وی هم‌چنین تعدادی فیلم مستند از اجراهای جوآن جوناس (Joan Jonas) تهیه کرده بود. طی این دوران سرا رابطه‌ای عاشقانه با جوناس داشت. 

اما ازنظر بسیاری، پیشرفت هنری بزرگ سرا، مجسمه‌های «پراپ» (Prop) او بود که در اواخر دهه‌ی ۱۹۶۰ خلق شده‌اند. در این مجموعه سرا ورقه‌های سربی را با ظرافت روی میله‌های فولادی قرار داده بود.

در طول دهه‌ی ۱۹۷۰ سرا قرار دادن آثار خود در فضاهای شهری را آغاز کرد. با این‌حال اغلب عموم از مجسمه‌های او راضی نبودند و خواستار حذف آن‌ها شدند. بسیاری از این مجسمه‌ها پس از برداشته شدن از فضاهای شهری، اکنون در انبار موزه‌ها نگهداری می‌شوند. 

اثر «برابر» (Equal) مربوط به سال ۲۰۱۵ ازجمله موفقیت‌های ریچارد سرا در اواخر دوران حرفه‌ای او بوده است؛ این اثر چیدمانی شامل فرم‌های جعبه‌مانندی با وزن ۴۰ تن است که در دسته‌های دوتایی یکی بر روی دیگری متعادل شده‌اند. این اثر در حال حاضر در یک گالری اختصاصی در موزه هنرهای مدرن (MoMA) ارائه می‌شود.

از دیگر افتخارات سرا می‌توان به جایزه‌ی «یک عمر دستاورد دوسالانه ونیز» (Venice Biennale’s lifetime achievement award) و برگزاری نمایش‌های متعدد در بسیاری از مهم‌ترین موزه‌های جهان اشاره کرد. 

تصویر کاور و اسلاید:

• artnews.com