منیر شاهرودی فرمانفرمائیان

منیر شاهرودی فرمانفرمائیان (متولد 1301) از هنرمندان پیشرو در جریان هنر معاصر ایران است که همواره بر هندسه و اشکال منظم و ریتمیک تأکید داشته و توانسته با ترکیب نظم و ساختار هنر سنتی و رویکرد انتزاعی هنر غربی، به یک مدرنیسم خاص ایرانی بر پایه‌ی سنت‌های تزئینی اسلامی دست یابد. 

 فرمانفرمائیان در قزوین متولد شد. در کودکی همراه خانواده به تهران آمد و در جوانی در دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران به تحصیل پرداخت. او پس از مدتی کوتاه در سال 1324 به آمریکا مهاجرت کرد و در مدرسه‌ی طراحی پارسونز و سپس دانشگاه کرنل نیویورک در رشته‌ی تصویرسازیِ مد ادامه تحصیل داد. پس از فارغ‌التحصیلی مدتی به‌عنوان طراح مد و گرافیست در آمریکا فعالیت کرد و طی این مدت با هنرمندانی چون ویلم دکونینگ، بارنت نیومن، فرانک استلا و اندی وارهول آشنا شد. تأثیر تحصیل در آمریکا و آشنایی با هنرمندان مدرنیست آمریکایی را می‌توان بعدها در آثار فرمانفرمائیان دنبال کرد.  

منیر فرمانفرمائیان در سال 1336 به ایران بازگشت و کمی بعد در سال 1337 برنده‌ی مدال طلای بینال ونیز و مدال طلای نخستین بینال تهران شد. او پس از بازگشت به ایران سفرهای متعددی به نقاط مختلف کشور انجام داد و بیش از پیش با فرهنگ و سنت آشنا شد. او طی این سفرها مجموعه‌ای شامل چندین نقاشی قهوه‌خانه‌ای، نقاشی‌های پشت‌شیشه‌، زیورآلات سنتی و تعدادی چارچوب و قاب پنجره‌ی نقاشی‌شده را گردآوری کرد. سفرهای فرمانفرمائیان به شهرهای مختلف و آثار این مجموعه، به‌مرور الهام‌بخش هنر او در سال‌های بعد شد.  

آثار اولیه‌ی این هنرمند شامل مجموعه نقاشی «گل‌ها»، نقاشی‌های پشت‌شیشه و طراحی قالی‌هاست؛ اما شاخص‌ترین آثار فرمانفرمائیان که جامعه‌ی جهانی هنر او را از آن طریق می‌شناسد، حجم‌های آینه‌کاری‌‌شده‌ است. او در دهه‌ی چهل به سبک ویژه‌ی آینه‌کاری‌های خود دست یافت. این آثار که در ابعاد مختلف، از گوی‌های با قطر 20 سانتی‌متری گرفته تا آثاری چندمتری، ساخته شده‌اند، فضایی شبیه به دنیایی از آینه را برای مخاطب ایجاد می‌کنند. مهم‌تر از ظاهر پر زرق‌وبرق و نقوش تزئینی آینه‌کاری‌شده، هندسه‌ی حساب‌شده و دقیقی است که جوهر‌ی اصلی این آثار را شکل داده و پیوند اساسی‌ میان هنر فرمانفرمائیان و هنر تاریخی ایران را نشان می‌دهد. این آثار ترکیبی منحصربه‌فرد از هنر تزئینی سنتی، هندسه و طراحی معمارانه به‌شمار می‌آیند که شاید برای نخستین‌بار به‌عنوان شکلِ هنریِ مستقلی ارائه شده‌اند. 

فرمانفرمائیان آثارش را در نمایشگاه‌های متعددی در داخل و خارج ایران به نمایش گذاشت و بار دیگر موفق به دریافت مدال طلا در بینال ونیز در سال‌های 1343 و 1345 شد. او در این سا‌ل‌ها چندین نمایش انفرادی در ایتالیا، آمریکا، فرانسه و ایران برگزار کرد. فرمانفرمائیان پس از پیروزی انقلاب در سال 1357 دوباره به نیویورک مهاجرت کرد. فرم و تکنیک آثار او طی این سال‌ها دستخوش تغییراتی شد و تا مدتی نقاشی، طراحی و کلاژ، جای حجم‌ها و آیینه‌کاری‌ها را گرفت. در دهه‌ی هفتاد او چیدمان‌ها و کلاژهایی متفاوت از آثار پیشین و طراحی‌هایی اجراشده روی قالی و پرده ارائه داد. در سال 1382 به ایران بازگشت و پس از راه‌‌اندازی کارگاهش، بار دیگر ساخت آثار آیینه‌کاری‌ خود را از سر گرفت.  

بهمن کیارستمی در سال 1393 مستند «منیر» را درباره‌ی زندگی و آثار فرمانفرمائیان، که به یکی از مهم‌ترین و پرکارترین هنرمندان معاصر در عرصه‌ی جهانی بدل شده بود، ساخت. هم‌چنین در سال 1396 موزه‌ی منیر شاهرودی فرمانفرمائیان در باغ نگارستان به‌عنوان نخستین موزه‌ی انفرادی تخصیص‌داده‌شده به یک بانوی هنرمند در ایران افتتاح شد.  

نمایش مروری بر آثار منیر فرمانفرمائیان در موزه‌ی گوگنهایم نیویورک که در سال 1394 برگزار شد، از مهم‌ترین رویدادهای جهانی هنر در رابطه با هنرمندان ایرانی به‌شمار می‌آید. این نمایش با عنوان «امکان بی‌نهایت، آیینه‌کاری‌ها و طراحی‌ها»، شامل حجم‌ها و نقاشی‌های برگزیده‌ی چهل سال فعالیت هنری او از سال 1352 تا 1393 بود. بسیاری از این آثار برای اولین‌بار در این رویداد به نمایش عمومی درآمدند.  

منیر فرمانفرمائیان در سال 1398 بر اثر کهولت سن درگذشت. در سال 1399 مجموعه‌ای از آثار سال‌های 1382- 1394 این هنرمند در نمایش انفرادی با عنوان «منیر شاهرودی فرمانفرمائیان: آینه‌ها و طراحی‌ها» در گالری جیمز کُهان نیویورک به تماشا گذاشته شد. آثار وی هم‌چنین در نمایشگاه‌ها و آرت‌فرهای متعددی از جمله آرت‌فر فریز لس‌آنجلس به نمایش درآمده است و همواره در سطح جهانی مورد توجه بسیاری قرار دارد.