«کارخانه‌ی آرگو» و دو پروژه‌ی ایرانی دیگر در فهرست نهایی جایزه‌ی آقاخان

بنیاد فرهنگی آقاخان مستقر در ژنو، روز دوم ژوئن 2022 فهرست نهاییِ پروژه‌های برگزیده‌ در پانزدهمین دوره‌ی جایزه‌ی معماری خود را منتشر کرد. «جایزه‌‌ی معماری آقاخان» (AKAA) یکی از معتبرترین جوایز معماری در جهان است که هر سه‌سال یک‌بار به نمونه‌های برجسته در حوزه‌ی معماری اعطا می‌شود. ارزش این جایزه 1 میلیون دلار است که به‌لحاظ مالی نسبت به دیگر جوایز این حوزه ارزش بالایی دارد. 

جایزه‌ی آقاخان در سال 1977 توسط کریم آقاخان به‌منظور شناسایی و ارج نهادن به نمونه‌های شاخص معماری و با هدف حفظ و ارتقای میراث فرهنگی، به‌ویژه در جوامع اسلامی بنا نهاده شد. از آن زمان تاکنون 121 پروژ‌ه‌ی معماری این جایزه را دریافت کرده و نزدیک به 10 هزار پروژه‌ی ساختمانی هم به ثبت رسیده‌اند. هیئت داوران از میان سیل عظیم متقاضیان این جایزه، تنها پروژه‌هایی را انتخاب می‌کنند که بتوانند در کنار پاسخ به نیازهای اجتماعی و اقتصادی، انتظارات فرهنگی مردم را نیز برآورده سازند. اعضای هیئت داوران این دوره را  نادا الحسن (Nada Al Hassan)، معمار متخصص در حوزه‌ی حفاظت از میراث معماری، آماله آندرائوس (Amale Andraos)، استاد دانشگاه معماری کلمبیا، قادر عطیا (Kader Attia)، هنرمند فرانسوی‌ـ الجزایری، قاضی خالد اشرف (Kazi Khaleed Ashraf)، مدیر کل مؤسسه‌ی معماری بنگال (Bengal Institute)، سیبل بوزدوغان (Sibel Bozdoğan)، استاد مدعوِ معماری و شهرسازی مدرن در دانشگاه بوستون، لینا گوتمه (Lina Ghotmeh)، معمار فرانسوی‌ـ لبنانی، فرانسیس کِرِ (Francis Kéré)، معمار سرشناس بورکینافاسویی و برنده‌ی جایزه‌ی معماری آقاخان در سال 2004، اَن لَکَتُن (Anne Lacaton)، معمار سرشناس فرانسوی، و نادر تهرانی (Nader Tehrani)، مؤسس شرکت معماری و طراحی شهری (NADAAA) در شهر بوستون و برنده‌ی جایزه‌ی معماری «آرنولد ویلیام برونر» (Arnold William Brunner Prize) در سال 2020 از آکادمی هنر و ادب آمریکا (American Academy of Arts and Letter) تشکیل می‌دهند.

در این دوره از رقابت‌ها (2020ـ 2022) 463 پروژه شرکت داشتند؛ از این تعداد 20 پروژه از میان 16 کشور توسط هیئت داوران برگزیده شدند که عبارتند از ایران، اندونزی، امارات متحد عربی، بحرین، بنگلادش، تونس، ترکیه، سریلانکا، سنگال، فلسطین، کاپ ورد (دماغه‌ی سبز)، کویت، لبنان، مراکش، نیجر و هند. گفتنی‌ست ایران با سه پروژه و اندونزی و بنگلادش با دو پروژه، به‌ترتیب بیش‌ترین تعداد پروژه در این لیست را به خود اختصاص داده‌اند. 

سه پروژه‌ی منتخب ایرانی در لیست نهاییِ جایزه‌ی معماری آقاخان 

• پروژه‌ی «خانه‌ی آبان» در اصفهان‌ـ این بنا توسط استودیوی معماری فضا رویداد شهر و معماری مینا معین‌الدینی و محمد عرب در دلِ مرکز تاریخی اصفهان ساخته شد که در سال 1397 توانست رتبه‌ی نخست جایزه‌ی «معمار» را در بخش مسکونیِ تک‌واحدی از آنِ خود کند. 

• پروژه‌ی «موزه‌ی هنرهای معاصر و مرکز فرهنگی آرگو» در تهران‌ـ این ساختمان یکی از اولین کارخانه‌های صنعتی در ایران است که حتی با وجود معماری منحصربه ‌فرد (دودکش بلند) و موقعیت جغرافیایی ویژه‌‌اش در قلب شهر تهران، سال‌ها بنایی متروک و مخروبه به‌حساب می‌آمد. بنیاد پژمان با همکاری گروه معماری آسا نورث (Asa North) به سرپرستی احمدرضا شریکر، معمار ایرانیِ مقیم آمریکا، تصمیم گرفت به‌منظور ایجاد فضایی هنری آن را بازسازی و احیا کند. 

• پروژه‌ی «مدرسه‌ی جدگال» در روستای سیدبار چابهار‌ـ این مدرسه توسط دفتر معماری داز و به سرپرستی آرش علی‌آبادی به‌طور داوطلبانه ساخته شد و در سال 1400 موفق به کسب رتبه‌ی نخست جایزه‌ی ‌«معمار» در بخش عمومی گردید. نکته‌ی قابل‌توجه در معماری این مدرسه، حیاط دایره‌ای‌شکل و نحوه‌ی چیدمان کلاس‌های این مدرسه است که جدا از سیستم‌های آموزشی سلسله‌‌مراتبی، به مفهوم «یادگیری در کنار هم» اشاره دارد.

عکاسی از این پروژه‌ها نیز به عهده‌ی استودیو دید بوده که به‌شکلی تخصصی بر عکاسی در حوزه‌ی معماری تمرکز دارد.

تصاویری از این 20 پروژه‌ی معماری در نمایشی در کینگز کراس لندن (King’s Cross) به‌عنوان بخشی از پروژه‌ی هنری فضای باز این مجموعه (King’s Cross Outdoor Art Project) از 2 تا 30 ژوئن و هم‌زمان با جشنواره‌ی معماری لندن (London Architecture Festival) به تماشا گذاشته شده است.

منابع:

• www.akdn.org/press-release/aga-khan-award-architecture-announces-2022-shortlist

تصویر کاور و اسلایدر: 

• موزه‌ی هنرهای معاصر و مرکز فرهنگی آرگو | عکس: دید استودیو