نگاهی به نمایش انفرادی سپهر حاجی‌آبادی

سپهر حاجی‌آبادی اولین نمایش انفرادی خود در تهران را که «طیب» نام داشت، با همکاری زیرزمین دستان در تاریخ 26 شهریور تا 9 مهر 1400 برگزار کرد. این نمایش شامل 12 نقاشی رنگ‌‌ِروغن روی بوم و یک اثر جوهری روی کاغذِ عکاسی بود و یک کتابچه به نام «پیشنهادهای اجباری (راهنمای طیب بودن)» به کارها ضمیمه شده بود. حاجی‌آبادی متولد 1371 در شهر کرج است. او که از هنرستان هنرهای زیبای کرج فارغ‌التحصیل شده، سال‌های زیادی به طراحی کردن مشغول است و از پنج‌سال پیش به‌صورت جدی‌تر به نقاشی می‌پردازد. او پیش‌تر با گروه سوت شرقی نیز همکاری‌هایی داشته است.  

در نمایشی که گذشت، حاجی‌آبادی ماحصل تحقیقات تقریباً دوساله‌اش را درباره‌ی زندگی بحث‌برانگیز و متناقض‌نمای طیب حاج‌رضایی ارائه داد. طیب از باستانی‌کاران و لوطی (لات)های معروف دهه‌های 30 و 40 شمسی تهران بود که در طول زندگی‌اش به جریان‌های مختلف و متضاد سیاسی گرایش پیدا کرد (طرفداری از حکومت پهلوی در جریان کودتای 28 مرداد، و درعین‌حال دستگیری او و گروهش در قیام 15 خرداد سال 1342 و تیرباران شدنش توسط حکومت). او در فرهنگ عامه‌ی مردم هم جایگاهی نامشخص دارد. به‌گفته‌ی حاجی‌آبادی، کنجکاوی او بیش‌ از این‌که درباره‌ی گرایشات سیاسی طیب باشد، در مورد پویایی و اخلاق‌مداری فرهنگ لوطی‌گری در تاریخ معاصر ایران و تکرار برخی از وجوه آن در طول زمان بوده است و او خواسته بر زندگی ناواضح و متناقض طیب نوری بیفکند و بهتر او را بشناسد. 

حاجی‌آبادی در این مجموعه سعی داشته است روش‌ها و ویژگی‌های فرمی متنوع تصویری که در طول این سال‌ها درگیرشان بوده را ادغام کند و مانند کارهای قبلی‌اش، به‌دنبال فرم شخصی به‌خصوصی نرفته است. او هم‌چنین از آثار طیف وسیعی از هنرمندان و دوره‌های مختلف تاریخ هنر به‌عنوان مرجع استفاده کرده است که این را می‌توان در کل مجموعه‌ی حاضر هم دید. حاجی‌آبادی عموماً از آرشیو عکس‌هایش برای خلق آثار خود استفاده می‌کند. گاهی عکس‌ها را همان‌گونه که قابل رؤیت هستند به تصویر می‌کشد، ولی معمولاً سعی دارد در آن‌ها دخل‌وتصرف نماید و بر قابلیت‌های اجرایی و بداهه‌ی ذهنی تمرکز کند. کاری که قبل‌تر نیز در مجموعه پرتره‌هایش دیده می‌شد. یا در مجموعه‌ی «سری یک» که تصویری از دعوای شوخی‌وار دو سرباز نازی در صورت‌های مختلف با طیف وسیعی از شیوه‌ها تکرار شده بود. 

در آثار این نمایش ابتدا پرتره‌هایی از طیب را می‌بینیم که به شیوه‌ی وارهول (که البته نقاشی شده‌اند و نه چاپ) و در چهار ته‌رنگ متفاوت تکرار شده‌اند. با توجه به وضعیت شکننده‌ی طیب در این لحظه‌ی خاص (که گویی لحظه‌ی دادگاهی شدن اوست) و چهره‌ی سالخورده‌اش، نمی‌توان ادعا کرد که هدف حاجی‌آبادی از این تکرار، صرفاً ساختن تمثالی قهرمانانه برای بزرگداشت او بوده باشد. در دیوار مجاور اثری بدون‌عنوان قرار گرفته است که در آن، مردانی با ژست‌های زورخانه‌ای‌ در منظره‌ای سرد ایستاده‌اند و طیب در مرکز آن‌ها قرار دارد. آن‌ها در بدن همدیگر ادغام و با حالتی سالوادور دالی-گون در فضا پخش شده‌اند. تصویری از طیب و نوچه‌هایش در کت‌وشلوار و با ژست مافیاهای ایتالیایی، و پرتره‌ای از جوانی‌های طیب که در پس زمینه‌ای زردرنگ ایستاده و برای نویسنده پرتره‌های ادواردو آرویو را یادآوری می‌کند، از دیگر آثار این نمایش است. اثر آخرِ نمایش تصویری با اشباع رنگی کمتر با نام «حشمتیه» است که مکان تیرباران طیب را نشان می‌دهد. هم پالت رنگی و هم موضوع و فضای این اثر، تداعی‌کننده‌ی آثار لوک تویمانس است و در نهایت در اثر «ماساژ بافت عمیق» که تصویر پوستر نمایش نیز هست، بسیاری از این رفتارهای نقاشانه به‌صورت یک‌جا آورده شده است. این نقاشی با دست‌کاری تصویری از ماساژ دادن شعبان جعفری و در فضایی خیال‌گون اجرا شده است. فیگورهای تکه‌تکه غرق در نور فلاش و به‌صورت بدن‌هایی درهم‌رفته و متخلخل، انگار در حال ماساژ دادن پیکری متلاشی‌شده هستند. نوعی انفجار از درون، فیگور مرکزی را تبدیل به تکه‌هایی پخش‌شده در فضا کرده است و به همین‌شکل فیگورهای پلان پشتی به سطوحی پیچ‌درپیچ تبدیل شده‌اند که در فضا ادغام گردیده‌اند.  

کتاب «پیشنهاد‌های اجباری (راهنمای طیب بودن)» که در نسخه‌های محدود به کمک زیرزمین دستان چاپ شده است، رویکرد متفاوت‌تری از مطالعات حاجی‌آبادی را نشان می‌دهد. این کتاب ایده‌های شخصی هنرمند را درباره‌ی این موضوع واضح‌تر می‌نماید و در بیانی انتزاعی‌تر، داستان زندگی طیب و آداب نانوشته‌ی لوطی‌گری را در شکل دستورالعمل‌هایی خوش‌خوان ارائه می‌کند. هدف حاجی‌آبادی از نوشتن کتاب این بوده است که نقطه‌ی مشترکی بین روایت‌های ضدونقیض داستان طیب پیدا کند و بتواند کار و مطالعه‌اش را در فضایی فراتر از گالری هم تجربه نماید.

به نظر می‌آید حاجی‌آبادی بیش‌از این‌که بخواهد با بیان موضوعی به این حساسیت، جهت‌گیری سیاسی یا اجتماعی داشته باشد، سعی کرده است کنجکاوی‌های شخصی خود در ارتباط با این فیگور اجتماعی خاص را بیان کند و مهم‌تر از آن، زبان نقاشانه‌ی خویش را بیابد. گرچه موضع خنثای او بیش‌تر بر کفه‌ی قهرمان داستان سنگینی می‌کند تا کفه‌ی ضد قهرمان آن، اما می‌توان ادعا کرد که حاجی‌آبادی بین مراجع تصویری‌ و رویکردهای متفاوت و گاه متناقض مسیر هنری خود با موضوع مورد مطالعه‌اش، این‌همانیِ مناسبی را پیدا کرده است. می‌توان گفت «طیب» حاجی‌آبادی بیش‌تر از این‌که درباره‌ی الگوی قهرمان‌سازی باشد، درباره‌ی ماهیت پویا، متنوع و متناقض خودِ نقاشی کردن است. 

تصاویر استفاده‌شده در متن متعلق به زیرزمین دستان است. عکاس نمای چیدمان‌ها: متین جامعی