«قول بده خوب باشی»: روایت بدن‌های تکه‌تکه و پیکره‌های بی‌سر در آثاری از مریم حسینی

مریم حسینی متولد سال ۱۳۶۷ در تهران و دانش‌آموخته‌ی کارشناسی گرافیک در دانشکده‌ی هنر سوره است. وی پس از مهاجرت موفق به دریافت مدرک کارشناسی ارشد در رشته‌ی هنرهای زیبا و بورسیه‌ی «نیو آرتیست سوسایتی» و فلوشیپ هنرهای تجسمی با عنوان «لومینارتس» از مدرسه‌ی هنر مؤسسه‌ی شیکاگو در ایلینوی شد. حسینی بورسیه‌ و فلوشیپ از کالج بارد نیویورک را نیز به‌دست آورده است. این هنرمند در نمایش‌های گروهی متعدد‌ی از جمله «زره‌پوش بدن» در موزه‌ی هنرهای مدرن نیویورک (موما) و آرت‌‌فر فیاک، آرت‌‌فر ژوئن، آرت‌‌فر فریز نیویورک، آرت‌‌فر آرت دبی و  آرت‌‌فر لیسته شرکت کرده است. ‌او هم‌چنین دو نمایش انفرادی با عنوان «درباره‌ی غریبه‌ها و طوطی‌ها» و «بله آسمان» را به‌ترتیب در سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۹ در گالری ریچل اوفنر نیویورک برگزار کرده و گرین‌آرت گالری در دبی نیز در سال ۱۳۹۹ میزبان آثار مریم حسینی با عنوان «بعد از تو» بوده است. 
این جستار که به‌بهانه‌ی نمایش مریم حسینی با عنوان «قول بده خوب باشی» نگاشته شده است، علاوه‌بر بررسی خصوصیات نهان و آشکار آثار وی، به‌ مرور کلی آثار پیشین این هنرمند نیز می‌پردازد.

نمایش «قول بده خوب باشی» مریم حسینی در تاریخ ۲۱ آذر تا ۳۰ بهمن ۱۴۰۰ در گالری دبورا شامونی مونیخ برگزار شد. آثار این نمایش هم‌چون آثار پیشین حسینی، روی پنل‌های چوبی با اشکال هندسی و کارماده‌ی مداد، اکریلیک و جوهر شکل گرفته‌اند. تعدادی از آثار این نمایش ارائه‌ی متفاوتی دارند؛ پنل‌های چوبی که یادآور پنجره، نرده یا میله‌های زندان هستند، در کنار بستر اصلی تصویر قرار گرفته‌اند. رنگ‌های آبی و تنوع رنگی (تنالیته‌) خاکستری‌، صورتی و اخرایی‌ نیز در جای‌جای آثار حسینی دیده می‌شود. رنگ‌ آبی در آثار وی تداعی‌کننده‌ی آسمان، دریا یا پس‌زمینه‌ی معرف درون و بیرون مکان است. صورتی‌ها و اخرایی‌ها در قالب فرم‌های شکسته و بریده‌بریده به‌قصد نمایش پیکره‌های انسانی، اشیا و جام‌ها در این آثار تکرار شده‌اند.

مشخصه‌ی اصلی آثار حسینی را می‌توان کلی‌نگری او در برش هندسی قاب، رنگ‌آمیزی و محتوای مشترک دانست. هم‌چنین در این کارها مطالعه‌ی آثار نگارگری از شکل قاب‌ها تا نحوه‌ی رنگ‌آمیزی مشهود است. حسینی عناصر بصری را در هماهنگی با شکل برش‌خورده‌ی قاب‌های چوبی سازمان داده است. فضای فیزیکی گالری نیز به بستر مناسبی برای نمایش روایات تصویری و ساختاری بدل شده است.

فضاهای خالی که به‌سبب چیدمان پنل‌ها در دیوار ایجاد شده، یادآور بخشی است که در قاب‌های نگارگران ایرانی به نگارش اشعار اختصاص دارد. گویی هنرمند با جداسازی یا حذف متن در روایات خود، بستر دیوارهای سفید گالری را به‌منظور تکمیل ویژگی‌های فرمی و محتوایی به‌یاری طلبیده است؛ به‌بیانی‌دیگر معماری مکان و محیط ارائه‌ی آثار حسینی، مکمل روایات وی است تا علاوه‌بر هدایت چشم بیننده از داخل نقاشی به فضای خارج از آن، بر شیئیت اثر هنری و ارتباط آثار با محیط فیزیکی نیز تأکید کند.

بدین‌صورت هنرمند شیوه‌ی جدیدی از تعاملات فیزیکی آثار هنری با محیط پیرامونش را در چه‌گونگی قرارگیری و ارائه‌ی آن‌ها بر دیوار معرفی می‌کند. پنل‌های هندسی و نرده‌مانند در این آثار حسینی، که به اجزای معماریِ بناهای مصور در نگارگری شباهت دارند، مواجهه‌ی مخاطب با آثار را به چالش می‌کشند و با ایجاد خطای دید در جهت هم‌سو کردن زوایای تند نرده‌ها با اجزای تصویر و محتوا، بیننده را نیز به‌حرکت وامی‌دارند.

تمرکز حسینی بر نگارگری در نحوه‌ی چیدمان متوالی پیکره‌های انسانی و استفاده از رنگ در بستر آثار نیز بارز است. وی به‌مدد رنگ‌آمیزی با رنگ آبی (پرشین بلو) که در نگارگری‌ها و کاشی‌کاری‌های بناهای ایرانی به‌کار رفته، به‌همراه برقراری پرسپکتیو هم‌زمان بین تمام عناصر در قاب‌ها، به بازنمایی روایات بصری در موقعیت، مکان یا فضایی ایرانی پرداخته است.

حرکت ناشی از ایجاد ریتم با تکرار بدن‌ها و حالات پیکره‌های بی‌سر که به‌واسطه‌ی فرم‌های به‌کاررفته در آثار هویتی قابل بازشناسی دارند، ازطرفی تداعی‌کننده‌ی حس ترس و اضطراب در مخاطب می‌شود و ازطرف‌‌دیگر استفاده از ترکیب‌هایی چون مربع‌ها و چهارخانه‌ها با فرم‌های گیاهی، زنان بی‌سر با سلاح‌هایی بُرنده در دست‌های‌شان، که اندام‌ تکرارشونده در آن‌ها رقصان جلوه می‌کند، به این آثار طعمی تلخ اما بازی‌گوشانه نیز بخشیده است. به‌عبارتی‌دیگر ویژگی‌های یادشده آثار حسینی را به‌جز انتزاع در فرم، با بیان احساساتی متناقضی همراه کرده است؛ خلق این آثار علاوه‌بر تأکید هنرمند در استفاده از سطوح ساده و هندسی و اشارات حداقلی به فرم اندام‌ها و اشیا، به نمایاندن تن، جنسیت و وضعیتی معرف هویتِ انکارشده نیز انجامیده است. 

تمرکز هنرمند بر مسائل اجتماعی در نمایش انسان‌های بی‌سر را می‌توان استعاره‌ای از عمل سانسور دانست؛ بدین‌جهت در آثار حسینی تأکید بر نمایش بدن‌هایی ظریف که معرف هویت حذف‌شده از چهره‌ها نیز هست، در هرچه بی‌اهمیت جلوه دادن جنسیت مؤنث شخصیت‌ها و تأکید بر تن قابل‌بررسی است.

ازجهاتی این ادعا را می‌توان در مستندی از زندگی و کار حسینی در مجموعه برنامه‌های پاییز «art 21» در سال ۱۳۹۸ نیز پی‌گیری کرد؛ هنرمند خاطراتش را در پی شنیدن داستان عاشقانه‌ی «لیلی و مجنون» مرور می‌کند و با تمرکز بر شخصیت زن در افسانه‌های ایرانی به‌عنوان معشوقه‌ای که به قول خودش «از حرف زدن و خواستن آن‌چه واقعاً می‌خواست منع شده بود» به نمایش روایات بصری از زاویه‌دیدی زنانه می‌پردازد.

انتخاب مریم حسینی در شیوه‌ی بیان و ساختن تصویر از زنان بی‌سر و فضاهای شکسته و ناخوانا را می‌توان منعکس‌کننده‌ی تجارب شخصی و زندگی وی به‌عنوان هنرمند زن ایرانی دانست. حسینی در آثارش هویت انکارشده را جست‌وجو می‌کند؛ زن به‌عنوان آن‌چه نادیده گرفته می‌شود در آثار وی حضور پررنگی یافته است و به‌همین‌سبب شخصیت‌ اصلی آثارش را نیز تشکیل می‌دهد.

اگر در نگارگری به‌تصویر کشیدن داستان عاشقانه از زاویه‌دید مردانه به نمایش وصال یا فراق یار انجامیده است، آثار مریم حسینی خشم فروخورده‌ی زنانی شکننده را نمایان می‌کند که با نیزه‌هایی در دست و در تکاپو و جدال برای زندگی، با بدن‌های پاره‌پاره به گریز، فرار و جنگ مشغول‌اند.

گرچه آثار مریم حسینی به‌علت به‌کارگیری بازی‌های فرمی و نوع ارائه به انتزاع گرایش دارند، ولی با بیان اکسپرسیونیستی خود منعکس‌کننده‌ی اثرات ناشی از مسائل و فشارهای اجتماعی هستند. بااین‌که پرداختن به تن‌های تکه‌تکه در این آثار در نگاه اول فانتزی و شیطنت‌آمیز به‌نظر می‌رسد، ولی برای هنرمندِ نقاش انگیزه‌ای برای به‌تصویر‌ کشیدن چیزی‌‌ به‌شمار می‌آید که از قصه‌گویی‌های کودکانه در جهت عیان ساختنِ واکنش به عمل سانسور، حذف یا کم‌رنگ نمایاندن هویت و جنسیت زن در بستر تاریخ داستان‌سرایی ایرانی به‌یاد می‌آورد.

منابع:

• www.laylaandmajnun.org
• www.art21.org

تصویر کاور و اسلایدر:

• www.gallerytalk.net