درباره‌ی نمایش «عذر طاوس» حمید شمس

گر تو هستی مرد کلی، کل ببین
کل طلب، کل باش. کل شو، کل گزین
«منطق‌الطیر عطار، حکایت طاووس»

بنیاد پژمان: ساختمان کندوان در بهمن‌ماه ۱۴۰۰ نمایشی از مجموعه‌ آثار حمید شمس با عنوان «عذر طاوس» را برگزار کرد. این اولین نمایش انفرادی شمس در همکاری با بنیاد پژمان بود و این مجموعه به نمایش‌گردانی ماری کانت و مدیریت پروژه‌ی رضا حسنی شکل گرفت. حمید شمس (متولد ۱۳۶۹، تهران) ساکن پاریس و فارغ‌التحصیل مدرسه‌ی هنرهای تزئینی (Ecole Nationale Supérieure des Arts Décoratifs) در دپارتمان عکس و فیلم است.

«عذر طاوس» شامل چیدمان وسیعی از آثار شمس است که در طبقات و اتاقک‌های ساختمان کندوان اجرا و نصب شده‌اند. آثار متنوعی از جمله نقاشی‌ها، نقش‌برجسته‌ها، صندلی‌ها، تخت، زنجیر‌ها و...، در کنار نورپردازی خاص با چراغ‌هایی به رنگ‌ قرمز و سبز، فضای موردنظر هنرمند را شکل داده‌اند. هم‌چنین هنرمند تلاش کرده است که آثار را در تعامل با فضا و معماری داخلی ساختمان کندوان قرار دهد.

«عذر طاوس» سعی داشته است با نگاهی به «منطق‌الطیر»، اثر پرآوازه‌ی فریدالدین عطار نیشابوری (شاعر و صوفی فارسی‌زبان)، همراه با توجه‌ ویژه‌ به نگارگری و نقاشی ایرانی، راه خود را پیدا کند و در خلال این مواجهه‌ با آثار کهن و کلاسیک ایرانی، شیوه‌ی بیانی خود را عرضه نماید. این فرایند با توسل به آثار، چیدمان و نوع فضاسازی خاص این‌ نمایش صورت گرفته است. با ورود به ساختمان کندوان با راهرو‌ پیچ‌درپیچی مواجه می‌شویم. در این راهرو، که تلاش کرده هزارتویی هرچند کوتاه را یادآور شود، آثاری که بر دیواره‌های دو طرف آن قرار گرفته‌اند، خودنمایی می‌کنند. در یک طرف با آثاری متأثر از نگارگری ایرانی مواجه می‌شویم و در سمت مقابل آن با نقش‌برجسته‌های سیاهی که به ساختمان بدن پرندگان می‌مانند و با رزین سیاه وینیل‌مانند پوشانده شده‌اند. آثار در سراسر هزارتوی یادشده تداوم پیدا می‌کنند و در نهایت مسیر آن به‌سمت طبقه‌ی پایینی ساختمان هدایت می‌شود. در طبقه‌ی پایینی با دو نشیمن‌گاه بلند در کنار آب‌نمایی کوچک و یک قالی ایرانی روبه‌رو می‌شویم. در سمت دیگر یک تخت بیمارستانی قرار گرفته است. آب‌نما و تخت هردو با روکشی سیاه پوشانده شده‌اند، که رزین مشکی نقش‌برجسته‌ها را یادآوری می‌کند. در اتاقک انتهایی ساختمان شاهد زنجیر‌های فلزی آویزان از سقف هستیم. چیدمان این طبقه با نورپردازی تاریکی شکل گرفته است که نور قرمز و سبز بر آن تسلط دارد. بوی شدید رزین محیط ساختمان را فرا گرفته است. هم‌چنین تلاش شده است که آثار با بافت تاریخی و معماری تودرتوی ساختمان کندوان هم‌خوانی داشته باشند. در کنار آثار و چیدمان یادشده، بیانیه‌ای از نمایش‌گردان مجموعه یعنی ماری کانت قرار دارد که در آن به متن فریدالدین عطار و فرایند شکل‌گیری آثار شمس اشاره شده است.

شمس با «عذر طاوس» در ‌کوشش است تا با بر‌هم‌ نشاندن عناصری خشن چون زنجیر، تخت مزین به روکش سیاه رزین، فلزات و زنجیر‌های نصب‌شده بر دیوار، در همراهی با ادبیات و ‌هنر ایرانی، به موضوعاتی چون روابط انسانی و خشونت بپردازد؛ چیزی که به‌صورت نامحسوس در برخی از آثار نگارگری سده‌های گذشته نیز حضور داشته است. البته حدفاصلی بین این دو موضوع شکل می‌گیرد؛ ساخت این ابراز و فضای خشن در کار شمس با اتکا به فضاسازی و‌ چیدمان صورت گرفته است، نه به‌طور مشخصی که در آثار نقاشی و نگارگری به تصویر درمی‌آمد. این فاصله‌ که به زمان و‌ تمایز نوع نگرش هنرمند اشاره دارد، منجر به شکل‌گیری نتیجه‌ای متفاوت از دو خواست شاید یکسان می‌شود. این تکاپو در چیدمان «عذر طاوس»، شاید به ایجاد چهره‌ای اگزوتیک ختم شود. مسائل یادشده در ‌نمایش گاه به‌خوبی پیاده‌سازی شده‌اند، اما «عذر طاوس» را در عمل به چرخه‌ی بازتولید نوعی از نگاه رایج به هنرهای کهن ایرانی و فرهنگ شرقی وارد می‌کنند. نگاهی عجیب، مرموز، وهم‌آلود و به‌عبارتی ابژه‌ای جهت اکتشاف. این موضوع شاید در لابه‌لای فضای خشن، رعب‌آور و گاه قدرت‌مند نمایش گم و به ساخت جذابیتی از این دست  منجر شود. 

شمس و «عذر طاوس» مخاطب را وارد هزارتویی پُرماجرا می‌کنند. هزارتویی که در پی خطِ ربطی بین گذشته و امروز است و به‌دنبال بازخوانی داستانی کهن با تغییر زمینه‌ و حدف روایی آن می‌گردد. این هزارتو اما گاه از کنترل خارج شده است و داستان خود را تعریف می‌کند.

تصویر کاور و اسلایدر:

• www.pejman.foundation