وفاداری؛ «ما» به‌مثابه سیاست

امیرحسین بیانی (۱۳۵‌۶)، نقاش، نمایش‌گردان و مدرس هنر، در نمایش خود تحت عنوان «وفاداری؛ «ما» به‌مثابه سیاست»، به تکمیل دو مجموعه‌ی پیشین خود با عناوین «وفاداری؛ نام‌های سیاست» و «وفاداری؛ اعداد سیاست»^(۱) پرداخته است. این نمایش از ۲۰ خرداد تا ۳ تیر ۱۴۰۱ در گالری محسن برپا شد. بنابر جملات نگاشته‌شده در بیانیه‌ی نمایش، در اپیزود سوم، «هنرمند لحظه‌ی رخداد و هم‌سو شدن اعداد و نام‌های سیاست را به‌تصویر می‌کشد {...} «ما» به‌مثابه‌ سیاست جایی است که نام‌ها و اعداد امری به نام «ما» را می‌سازند که این واژه در دلالت با مفهوم کلی سیاست می‌تواند مفهوم سیاسی تازه‌ای را رقم بزند، آن را ادامه دهد یا از معنا تهی کند {...} او در پرده‌ی سوم این نمایش، موقعیتی را به‌تصویر می‌کشد که مشخص نیست پس از هم‌سویی و لحظه‌ی رخداد، سرنوشت نام‌ها و اعداد به‌سوی فروپاشی می‌رود یا کامیابی».

مفهوم «وفاداری» هم‌چون مفهوم «ما» در نقاشی‌های امیرحسین بیانی، معنایی ضمنی و نمادین بر خود گرفته است. در اپیزود سوم مجموعه‌ی «وفاداری»، در هم‌سویی اعداد و نام‌های سیاست و تجمیع آن در واژه‌ی «ما»، هنرمند با حذف سوژه‌ی انسانی حاضر در مجموعه‌های پیشین، به بازنمایی مناظری از کوه و جنگل و دریا در فصول مختلف سال می‌پردازد؛ هرچند که این مناظرِ در نگاه نخست آشنا، با حضور عناصری ناهمگون و غیبت عناصر آشنا، به‌سرعت ذهن مخاطب را دچار فاصله‌گذاری از مفاهیم تثبیت‌شده از معنای صرف تماشای یک منظره می‌سازد.

هنرمند در نقاشی‌های خود با کاربرد رنگ‌های درخشان و نور پراکنده، نمایش کوه‌ها و صخره‌هایی که نحوه‌ی پرداخت آن‌ها در نگاه نخست نقاشی‌های مناظر ژاپنی را به‌خاطر می‌آورد و استفاده از خطوط محو رنگینی که سرتاسر تابلو را پوشانده، به‌ خلق مناظری پرداخته که واقعیت را به مرزهای فراواقعیت و چشم‌اندازهای خیالین رمانتیک پیوند می‌زند؛ درخشش آب در نور وهم‌انگیز غروب خورشید، جنگلی سبز با رودی جاری ورای چارچوبی چوبی، کوه‌هایی سربرآورده از میانه‌ی مه و دریا و راه‌هایی در دل آب و ختم‌شده به ناکجاآباد، پله‌ای سربرآورده از میان گل‌های سرخ و دسته‌ی گل‌های سرخی که گویی از دل آب روییده و به‌سوی آسمان در پروازند. همه‌ی این عناصر غریب، نشانی از کاربرد فضایی رمانتیک و سوررئالیستی برای بیان مفهومی سیاسی‌اند. مفهومی که اگرچه در دو مجموعه‌ی پیشین در پرداختن به مرگ‌های آمیخته با سیاست شکل می‌گرفت، در این مجموعه به تبانی و وفاداری اعداد، نام‌ها و امکان حدوث یک رخداد انجامیده است.
الن بدیو^(۲) در نوشتار فلسفی خود از «حالت یا دولت وضعیت» یاد می‌کند که در تعریف ریاضی، عبارت است از مجموعه‌ای که شامل همه‌ی زیرمجموعه‌هایش است. نوعی بازشماری که تمامی اعضای وضعیت را به‌حساب آورده و دسته‌بندی کرده و می‌نامد. به عقیده‌ی بدیو، این وضعیت همیشگی نبوده و گاه این امکان وجود دارد که در یک جامعه، هویتِ دسته، گروه یا فردی در بازشماری نادیده گرفته شده و حذف شده باشد؛ حالتی که بدیو آن را «وضعیت تاریخی» نامیده است و عناصر حذف‌شده، که غیاب‌شان در دولت وضعیت حس می‌شود، را «عناصر تکین» می‌نامد.

از نظر بدیو وضعیت‌های تاریخی با وجود عناصر غایب (عناصر تکین) همیشه متغیرند و در عرصه‌ی رخدادهای گوناگون این عناصر تکین غیاب خود را به‌صورت یک حفره، شکاف یا خلاء درون وضعیت نشان داده و سبب بحرانی شدن وضعیت‌های تاریخی می‌شوند. بااین‌حال وجود شکاف تنها برای وقوع رخداد کافی نیست، بلکه نوعی مکمل باید به بستر وضعیت افزوده شود تا رخداد شکل بگیرد. این مکمل یا «سوژه‌ی رخداد» با دخالت در وضعیت تاریخی و صحه نهادن بر اهمیت رخداد آن را شکل می‌دهد. این اراده و تصمیم سوژه‌ی رخداد برای دخالت در وضعیت و پافشاری برای تغییر را بدیو «وفاداری» سوژه‌ی رخداد نامید و آن را کار یک مبارز می‌داند.

بدیو در کتاب خود با عنوان «فلسفه و رخداد» وفاداری را مفهومی فلسفی می‌داند که در مورد همه‌ی رویه‌های حقیقت به‌کار می‌رود. حقیقت، وفاداری فرد یا سوژه است به یک رخداد. این رخداد می‌تواند سیاست، عشق، هنر و علم باشد. درعین‌حال در نگاه او سیاست یک فعالیت عینی پرمایه و موجد حقیقت‌های نوین است. سیاست آن فرایندی است که جمیع بشر فعال شوند و امکانات تازه‌ای را در رابطه با تقدیرشان رقم بزنند.

چنین به‌نظر می‌رسد که در نقاشی‌های امیرحسین بیانی، امکانات تازه در حضور عناصرِ نمادینِ تصویرشده در دل مناظر خیال‌انگیزش نمایان می‌شوند: در صخره‌ی پیچاپیچی که چون راهی در میانه‌ی آب ظاهر شده، در ریسمان‌هایی که از آسمان به‌سمت زمین جاری‌اند و گویی صخره‌های کوچک برآمده از دل آب را در جای خود نگاه داشته‌اند، در شعله‌ی آتشی که در سرمای زمستان بر نوک درختان افروخته است، در پلکانی که از گلستانی سربرآورده و از گل‌های سرخی که آزادانه در فضا در حال عروج‌اند، از پل‌هایی که متصل‌کننده‌ی دو سوی جنگلی سبزند، از برکه‌ی آب دست‌سازی در میانه‌ی جنگل و از پناهگاه‌های کنده در دل تپه‌های سبز... شاید همگی نشان از آن دارند که پس از هم‌سویی و لحظه‌ی رخداد، سرنوشت نام‌ها و اعداد به‌سوی کام‌یابی پیش خواهد رفت... 

پانوشت:

۱. مجموعه‌ی «وفاداری؛ نام‌های سیاست» درباره‌ی مرگ افرادی شناسا بود که صداهای‌شان از میان بی‌شمار صداهای دیگر رساتر به گوش تاریخ رسیده و تن‌های‌شان از میان بی‌شمار تن‌های نامرئی هم‌اندیشه‌ی خود، برای تاریخ مرئی‌تر شده بود. مجموعه‌ی جدید «وفاداری؛ اعداد سیاست»، عکس مجموعه‌ی قبلی، درباره‌ی مرگ آن بی‌شمارها و چند‌تن‌های بی‌نام‌و‌نشان است که تنها به اعداد تقلیل یافته و در دسته‌های کلی اخبار و اعلانات عمومی تعریف شده‌اند.

۲. Alain Badiou (۱۹۳۷) نمایشنامه‌نویس، رمان‌نویس، فعال سیاسی، فیلسوف معاصر و چپ‌گرای فرانسوی.

منابع:

• فلثم، الیور و دیگران؛ (۱۳۸۸)، الن بودیو، فلسفه، سیاست، هنر، عشق، ترجمه‌ی مراد فرهادپور، صالح نجفی، علی‌­عباس بیگی، تهران: رخ­داد نو.
• بودیو، الن؛ (۱۳‌۹۵)، فلسفه و رخداد، علی فردوسی، تهران: دیبایه.

تصویر کاور و اسلایدر:

• mohsen.gallery