«از‌ پنجره‌ قطار»؛ مروری بر نمایش عکس‌های خشایار جوانمردی در گالری راه ابریشم

گالری راه ابریشم از سوم اردیبهشت‌ تا دوم خردادماه ۱۴۰۱ میزبان‌ نمایشی از خشایار جوانمردی بود. این‌ نمایش با عنوان «از پنجره قطار» به سبک‌وسیاق دیگر نمایش‌های آن دوران در راه ابریشم، به‌صورت آنلاین برگزار شد و همان‌گونه که از نامش پیداست، به عکس‌هایی می‌پرداخت که توسط هنرمند از پشت پنجره‌ی قطار از نقاط مختلف ایران ثبت شده‌اند.
بیانیه‌ی این مجموعه، عکس‌ها را به‌عنوان سندی مربوط به اولین خط آهن ایران معرفی می‌کند؛ سندی که به گفته‌ی هنرمند از «آسمان و‌ زمین، خاک و آب، حیات و مرگ» برداشته شده است و به «تاریخ و تمدن، سیاست و فرهنگ و واقعیت و‌ خیال» این سرزمین می‌پردازد. 

«از پنجره قطار» شامل ۳۱ قطعه‌عکس است که همه در یک اندازه و به‌صورت افقی در‌ وب‌سایت گالری راه ابریشم به نمایش گذاشته شده‌اند. عکس‌های‌ این‌ مجموعه به مناظری وسیع از ایران اختصاص یافته‌اند؛ مناظری که هرکدام در‌ یک نقطه‌ی متفاوت عکاسی شده‌اند و نشان‌دهنده‌ی بافت شهری، روستایی، جنگلی، صنعتی، کویری و... در ایران‌ هستند. آن‌ها با تصویر سقف شیب‌دار مکانی که در‌ میانه‌ی درختان قرار گرفته است اما بدنه‌ی آن معلوم نیست، آغاز می‌شوند. در ادامه‌ی این‌ مسیر غیرخطی شاهد درختان و‌ جنگل‌ها هستیم. عکاس به روستاییان در حال کار، ساخت‌وساز‌هایی در بافت جنگلی، کارخانه‌ها، خانه‌ها و ساختمان‌های حاشیه‌ی شهری و مناظر وسیعی که حاکی از بافت طبیعی آن‌ نواحی هستند، توجه نشان داده است و در انتها با مناظر کویری مجموعه‌ی خود را به پایان می‌رساند.
عکس‌های‌ مجموعه‌ی «از‌ پنجره قطار» ماهیتی یکسان دارند. خشایار جوانمردی به‌دنبال ثبت تصاویر و اسناد از نقاط مختلف کشور بوده است؛ اسنادی بی‌واسطه و بی‌قضاوت که در کشاکش عکاسی ددپن، منظره‌نگاری و‌ گاه عکاسی مستند اجتماعی در رفت‌وآمدند. عدم‌قضاوت عکاس را می‌توان در لانگ‌شات‌های ساده‌ای دید که در اکثر عکس‌های مجموعه با انتخاب نمایی تقریباً یکسان از عناصر مختلف ثبت و عکاسی شده‌اند. همان‌طور که ذکر شد، عکس‌ها و تصاویر یادشده همه از پشت پنجره‌ی لوکوموتیو‌های اولین خط آهن ایران، که در سال ۱۸۴۸ به بهره‌برداری رسید، ثبت شده‌اند. به همین روال شاهد تصاویری هستیم که گاه بازتاب آن‌ها و دست عکاس بر شیشه‌ی قطار یا کشیده شدن برخی مناظر درون‌شان خودنمایی می‌کنند. این نکات اما از وجهه‌ی اصلی این مجموعه، که ثبت سند‌هایی واضح و مشخص از نقاط مختلف کشور بوده‌، نکاهیده است. به‌عبارتی این اتفاقات منجر به شکل‌گیری نوعی عکاسی غیرحرفه‌ای با محوریت سفر شخصی نشده، بلکه تبدیل به نقطه‌ی تأکیدی بر چشم ناظر عکاس گشته است که به مناظر کشور‌ محل زندگی‌اش می‌نگرد. عکس‌ها به‌دنبال ثبت وقایع بیرونی هستند و نگاه ناظر عکاس در پی چیزی بیش از این نیست. موضوع ذکرشده منجر به شکل‌گیری‌ فاصله‌ای مشخص بین عکاس، دوربین و ابژه‌های موردنظرش شده است، با این تمایز مشخص که گاه هاله‌ای از عکاس را به‌صورت محوشده در برخی از عکس‌ها می‌بینیم.

عکس‌های مجموعه‌ی «از پنجره قطار» بیش از هر چیز مسیر اولیه‌ی خود را حفظ کرده‌اند که ثبت سندی بی‌واسطه بوده‌ است. قطار به‌‌عنوان عنصری کلیدی در مجموعه، به نشان دادن مسیر اکتفا می‌کند. استفاده از قطار به کاربرد اولیه‌ی خود، یعنی اتصال شمال تا جنوب کشور بر‌‌می‌گردد. مخاطب چیزی از فضای داخلی نمی‌بیند و شاهد رابطه‌ای شخصی با قطار نیستیم؛ بلکه قطار در نقش راوی، نشان‌دهنده‌ی اتفاقاتی است که موردتوجه عکاس قرار گرفته‌اند. 

«از پنجره قطار» با منظره‌نگاری‌های خود از ایران و آن‌چه بر آن گذشته، تبدیل به سندی از سال‌هایی شده که از ساخت راه آهن سراسری گذشته است. سندی که در آن شاهد بقایای طبیعی، آسمان، زمین، آب‌ها، سازندگی‌ها، ویرانی‌ها و زندگی مردمانی هستیم که در مسیر شمال تا جنوب این کشور نقش‌های‌ متفاوتی را ایفا می‌کنند. مجموعه‌ای که با توجه به ارائه‌ی آنلاین آن، مخاطب را از‌ پشت صفحه‌ی نمایشگر خود به پشت پنجره‌های لوکوموتیو قطار متصل می‌کند.

تصویر کاور و اسلایدر:

• www.silkroadartgallery.com