گفت‌وگو با آیدین خانکشی‌پور، به‌بهانه‌ی نمایش «بی‌تاب: جستار اخیر»

نمایش گروهی «بی‌تاب: جستار اخیر» از تاریخ ۱۵ تا ۲۹ بهمن‌ماه ۱۴۰۰ در دستان پلاس ۲ برگزار شد. این نمایش به انتخاب آیدین خانکشی‌پور، گزیده‌ای از آثار شایان شهابی، سعیده میقانی، محمدحسین خاتمی‌فر، محدثه طاهری، مسعود میرزایی، فاطیما فرجی و بهنوش هادی‌ایرانی را ارائه داد و دومین دوره از مجموعه نمایش‌های بی‌تاب بود. این جستار با فاصله‌ی ۵ سال از اولین نمایش با این عنوان، که آثار ۲۷ هنرمند را در پروژه‌های بیرون از دستان در وی‌کافه گالری معرفی و ارائه کرد، این‌بار به معرفی ۷ هنرمند جوان و نوظهور پرداخت.

آثار نمایش «بی‌تاب: جستار اخیر» در کارماده‌های متنوع و رسانه‌های مختلف چون طراحی، نقاشی و حجم‌ خلق شده‌اند و از نظر توجه به موضوع و محتوا نیز از یکدیگر متمایزند؛ بدین‌سبب بیان تصویری متفاوتی هم دارند. هم‌چنین از دیگر عوامل تفاوت این آثار، برخورد خلاقانه‌ی هنرمندان در به‌نمایش گذاشتن تجربه‌ی زیسته و سیر مطالعاتی هریک از آنان است. می‌توان گفت آثار ارائه‌شده در این نمایش حاصل نگاه شخصی هنرمندان جست‌وجوگر در زمینه‌ی تمرین و ممارست در جهان کنونی و هماهنگی این تجربه‌ورزی با ذهن است. آثاری که به سبک‌های مختلف تاریخ هنر نیز پایبند هستند و پرتره‌نگاری به شیوه‌ی کلاسیک، خودنگاره‌های احساسی، طبیعت بی‌جان، طبیعت‌پردازی از زاویه‌دید متفاوت و نمایش سرزمینی خیال‌انگیز و رویا‌گونه را نیز در بر می‌گیرند.

علاوه‌بر ویژگی‌های ذکرشده، فصل مشترک این کارها در ایده‌ی اصلیِ شکل‌گیری پروژه‌های بی‌تاب و هدف از کنار هم‌ قرارگیری آن‌هاست. آثار ارائه‌شده به‌رغم کیفیت بصری، تکنیکی و محتوایی، تصاویری تازه هستند و از معیارهای کلیشه‌ای در خلق آثار تجسمیِ فیگوراتیو و انتزاعی دور مانده‌اند. هم‌چنین بنابر بیانیه‌های نمایش، «بی‌تاب: جستار اخیر» با انتخاب آیدین خانکشی‌پور، به‌منظور حمایت از هنرمندانی که آثارشان کمتر در فضای متعارف هنر ایران نمایش داده شده، به گردآوری آثار و معرفی هنرمندانی پرکار و جدی پرداخته است. آثار این هنرمندان با تمرکز بر روند خلق، دور بودن از حواشی و تعجیل برای نمایش شکل گرفته‌ و با وجود افزایش تعداد گالری‌ها در سراسر کشور، به‌قدر‌ِ کافی دیده نشده و ناشناخته مانده‌اند.

می‌توان گفت پروژه‌های «بی‌تاب» در شیوه‌ی ورود و حضور نیروهای تازه به عرصه‌ی ارائه‌ی آثار و معرفی هنرمندان توانا در خلق تصاویر نو، پیشتاز است و تلاش می‌کند افرادی را که آثارشان تاب فضای رسمی هنر را ندارند، در شرایط بدون تضمینِ ارائه و فروش آثار هنری معرفی نماید. پروژه‌های بی‌تاب تا‌به‌امروز توجه گالری‌های ایران را در ایجاد شبکه‌های ارتباطی و جذب و ارائه‌ی آثار هنرمندان جوان جلب کرده و طبیعی است که این معرفی، مسیر کاری هنرمندان تا برگزاری نمایش انفرادی آثارشان را نیز هموار کرده است. 

در نمایش‌های بیتاب هم‌چون دوره‌ی اخیر آن، کتابی شامل تصاویر آثار، بیانیه‌ی هنرمندان شرکت‌کننده و یادداشت‌هایی در باب آثار ارائه‌شده در این رویدادها، به قلم هنرمندان نسل‌های پیشین هنر تجسمی تهیه می‌شود. حمید شانس، معصومه مظفری، واحد خاکدان، کریم نصر، مجتبی طباطبایی، حسین ماهر و مرتضی زاهدی در کتاب مجموعه‌ی جستار اخیر بی‌تاب، مخاطبان را با جوانب مختلف آثار به‌نمایش‌در‌آمده آشنا و همراه می‌کنند.

اهمیت استمرار حضور و تلاش هنرمندان تجسمی در به بار نشستن فعالیت‌های‌شان، از یافتن ایده و خلق اثر گرفنه تا نمایش آن در گالری‌ها و فضاهای مستقل ارائه و چالش‌های پیشِ‌ روی آن‌ها در ورود به فضای حرفه‌ای‌تر و ادامه‌‌ی فرآیند کاری‌شان، ما را بر آن داشت تا با آیدین خانکشی‌پور، نقاش و نمایش‌گردان، به گفت‌وگو بنشینیم و درباره‌ی اهداف و مراحل شکل‌گیری جستارهای بی‌تاب از زبان او بشنویم:

+ شما روند شکل‌گیری پروژه‌های بی‌تاب و اهداف آن را چه‌گونه ارزیابی می‌کنید؟

ـ من معتقدم که پروژه‌های بی‌تاب با محوریت پروژه‌های نمایش‌گردانی‌شده (کیوریتوریال) همراه نبوده و در واقع به پیشنهاد و انتخاب من صورت گرفته است؛ بنابراین چون برای نمایش‌گردانی آثار تجسمی به شاخصه‌های دیگری فکر می‌کنم، از آوردن این کلمه در کتاب نمایش نیز خودداری کرده‌ام. بااین‌حال مسئله‌ی بی‌تاب از یک ضرورت شروع می‌شود؛ ضرورت دیدن و جست‌وجو کردن آدم‌ها؛ چرا که فکر می‌کنم فضای تجسمی ما نیاز به افراد تازه‌نفس و تصویر نو دارد.
هم‌چنین گالری‌ها احتیاج دارند که همواره از آن‌چه که از بطن جامعه‌ی تجسمی می‌جوشد ارتزاق و برای بقای خود از آن استفاده کنند؛ بنابراین من به‌دلیل علاقه‌ی شخصی و ارتباطاتی که طی سال‌ها با جوان‌ترها و حتی هنرمندانِ هم‌سن‌وسال خودم ساخته‌ام، مایلم که آثارشان را دائم آرشیو کنم؛ این عمل هم‌چنین منجر به پیگیری مدام آن‌ها و تصاویرشان می‌شود. در واقع به‌شکل مستمر سعی می‌کنم از کار آن‌ها مطلع شوم و بدون‌ این‌که در مسیر کاری و خلق آثارشان دخالتی داشته باشم، با پیگیری از چه‌گونگی پیشرویِ آثارشان اطلاع پیدا می‌کنم.
در مورد نمایشِ بی‌تابِ اول هم همین اتفاق افتاد. یک بازه‌ی زمانی ده‌ساله را طی کردم تا بتوانم افراد جدید را پیدا کنم. بین این دو جستار نیز ۵ سال فاصله است تا سری جدید بی‌تاب با این ۷ نفر شکل بگیرد و کنار هم جمع شوند. در واقع این زمان لازم بود که آثار این ۷ نفر به آن حد برسد که من فکر کنم واجد شرایط معرفی به فضای تجسمی هستند.

+ معیار انتخاب این هنرمندان چه بوده و آثارشان چه شاخصه‌ها و ویژگی‌هایی دارد؟ 

ـ قطعاً انتخاب این هنرمندان بر اساس ویژگی‌های زمینه‌محور (تماتیک) نبوده و وجوه رفتاری آن‌ها علاوه‌بر‌این‌که کیفیت تصویری ویژه‌ی خود را تولید می‌کند، برای من مهم بوده است. وقتی مطمئن می‌شوم که آن‌ها قابلیت توسعه‌ی تصویر خود، پیدا کردن راه‌حل‌های تازه و هم‌چنین قابلیت ادامه دادن و سختی کشیدن در این مسیر را دارند، در این‌صورت آن‌ها را در آستانه‌ی معرفی و ورود به فضای حرفه‌ایِ ارائه‌ی اثر قرار می‌دهم. در واقع از نظر من پروژه‌های بی‌تاب یک دروازه و محل تغییر وضعیت است و به‌همین‌دلیل این هنرمندان باید تمام خصوصیات را با هم داشته باشند. طی ۵ سال اخیر کسانی بوده‌اند که آثارشان دارای کیفیت لازم بوده و بعضاً کمک کردم که به نمایش انفرادی هم برسند؛ ولی از نظر من نمی‌توانستند در پروژه‌ی این‌چنینی قرار بگیرند، چرا که می‌بایست زمانی را بگذرانند و من تاب‌آوری آن‌ها را طی زمان برآورد می‌کردم.

+ نهایتاً ارزیابی شما از معرفی و انتخاب آثار در این دو جستار چیست؟ فکر می‌کنید این هنرمندان بعد از ارائه‌ی آثارشان در نمایش‌های بی‌تاب چه آینده‌ای می توانند داشته باشند؟ در واقع با توجه به دوره‌ی اول بی‌تاب و نتیجه‌ی آن که باعث ادامه‌دار و هموار شدن مسیر کاری هنرمندان دوره‌ی اول شد، به نظر شما جستار اخیر هم می‌تواند این امکان را به وجود آورد؟

ـ همان‌طور که در بیانیه‌ی نمایش در بخش مقدمه‌ی پروژه هم نوشتم، معتقد به نسبی بودن همه‌ی امور هستم؛ بنابراین سرنوشت آثاری که در جستار اخیر روی دیوار است را هم نمی‌توان قطعی و مطلق دانست. من این ۷ نفر را پیشنهاد دادم، اما کسی از آینده‌ی کاری آن‌ها خبر ندارد. برای این‌که این ۷ نفر در مختصات و نقطه‌ی مناسب خودشان بنشینند و بتوانند تولید هنری آثارشان را ادامه دهند و کار کنند، تلاش این پروژه و گالری و تیم دستان و شخص من، مبنی‌بر معرفی حداکثری (در بهترین وضعیت) این ۷ نفر به سایر نهادهای موازی در فضای تجسمی، از جمله گالری‌ها، خریداران و مخاطبان است. اما این‌که زمان چه تأثیری بر زندگی و فعالیت کاری هنرمندان جوان می‌گذارد، این مسابقه‌ی ناگفته‌ای که در جریان است چه‌طور آن‌ها را پیش می‌برد و آیا همه‌ی این ۷ نفر باقی می‌مانند یا تعدادی از آن‌ها با همان لفظی که در متن بیانیه‌ی نمایش هم وجود دارد، در غبار گم می‌شوند، این جریان را اصلاً نمی‌توان پیش‌بینی کرد.

+ و حرف آخری که بخواهید اضافه کنید؟

ـ فکر می‌کنم هرکسی به سهم خود و هرچه‌قدر که بتواند شرایط طبقه‌بندی و احقاق حق ارائه‌ی کیفیت تصویری مناسب را به‌وجود آورد، شایسته‌ی تقدیر است. به نظر من گالری‌ها می‌بایست برای این قضیه‌ وقت، انرژی و هزینه‌ی مناسبی را اختصاص دهند؛ چرا که نتیجه‌ی آن باعث زنده و پویاتر شدن فضای تجسمی و امیدواری هنرمندان می‌شود. من هم به‌نوبه‌ی خود تلاش می‌کنم.

تصویر کاور و اسلایدر:

• plus2.gallery