«۲۴۹ کیلومتر در ۶۸ متر»؛ نمایش شاهپور پویان در گالری ناتالی اُبادیا

از زمان افتتاح اولین گالری ناتالی اُبادیا در پاریس در سال ۱۹۹۳ و به‌دنبال آن افتتاح گالری در بروکسل در سال ۲۰۰۸ و فضای دومِ پاریس در سال ۲۰۱۳، ناتالی اُبادیا آثار هنرمندان نوظهور و شناخته‌شده‌ی صحنه‌ی هنر معاصر را به‌نمایش گذاشته است. این گالری در پاییز ۲۰۲۱ فضای جدیدی را نیز در پاریس افتتاح کرد. 

گالری ناتالی اُبادیای پاریس از تاریخ ۲۷ اردیبهشت تا ۲۵‌ تیر ۱۴۰۱ میزبان نمایشی از آثار شاهپور پویان (۱۳۵‌۸)، هنرمند ایرانی ساکن نیویورک، با عنوان «۲۴۹ کیلومتر در ۶۸ متر» بود؛ آثاری که آمیزه‌ای از نشانه‌های تاریخی هنرهای تجسمی ایران، باورهای اساطیری کتب مقدس و معماری غربی به‌شمار می‌آیند.

آثار و پروژه‌های پویان با تمرکز بر مفهوم سلطه‌ی قدرت بر فرهنگ، پیوندی را میان گذشته و حال برقرار می‌سازند. درواقع هنر او به‌همان‌میزان که از میراث فرهنگی گذشته‌ی سرزمینش نشئت می‌گیرد، تحت‌تأثیر خاطرات جنگ در دوران کودکی هنرمند و وقایع سیاسی و اجتماعی امروز ایران و جهان است. آثار این هنرمند در بسیاری از مجموعه‌های خصوصی و عمومی از جمله موزه‌ی هنر متروپولیتن، موزه‌ی بریتانیا، مجموعه‌ی ابی وید گری هنر مدرن آسیایی و خاورمیانه و موزه‌ی هنر هربرت اف. جانسون نگه‌داری می‌شوند.

در مجموعه‌ی اخیر او نشانه‌های نمادین در قالب نگارگری، نقاشی و سرامیک در چیدمانی مفهومی شکل گرفته‌اند؛ چیدمانی که سه چرخه‌ی زندگی را پیش چشم مخاطب به‌نمایش می‌گذارد: تولد، زندگی و مرگ. نمایش با سه مجسمه‌ی سرامیکی، نمادهایی از آب و خاک و آتش، یعنی سه عنصر مقدس ادیان ایرانی و نخستین آفریدگان روایات اساطیری آغاز می‌شود: مجسمه‌ای به‌شکل مکعب آبی، نمادی از اقیانوس اولیه و نشان آناهیتا، ایزدبانوی آب و باروری و پاکیزگی؛ پیکره‌ی کوه اساطیری، واسط میان خدایان آسمانی و انسان، که گویی از میانه‌ی آب‌های ژرف نیل‌گون سربرآورده؛ و آتش مقدس زندگی‌بخش، که چون مذابی روان جاری‌ست.

درواقع کاربرد عناصر سه‌گانه می‌تواند ارجاعی به تقدس عدد سه نزد ایرانیان داشته باشد؛ سه آتش مقدس (بهرام، دادگاه، آدوران)، سه آتش‌کده‌ی مقدس (آذرفرنبغ، آذرگشنسب، آذربرزین‌مهر)، سه ایزد مقدس (اهورامزدا، میترا، آناهیتا)، سه موعود آینده (هوشیدر، هوشیدرماه، سوشیانت)، سه دوران زندگی و سه‌گانه‌های بی‌شمار دیگری که در باورهای مذهبی و اساطیری ایرانیان ریشه دارند. در بخش دیگر نمایش هنرمند با بستر قرار دادن هنر نگارگری ایران و دست‌کاری آن، مخاطب را با قاب‌هایی از نگارگری‌های ایرانی مواجه می‌سازد که در آن فضای معماری از حضور انسان تهی گشته است. قاب‌هایی که در آثار گذشته‌ی هنرمند قابل‌پیگیری هستند و این پرسش را در ذهن مخاطب ایجاد می‌کنند که سازندگان این ابنیه کجا هستند؟ ابنیه‌ای که در غیاب صاحبان‌شان از ابژگی به سوژگی تغییر کارکرد یافته‌اند و القا‌کننده‌ی حس عدم‌قطعیت و ترس از رخدادی قریب‌الوقوع‌اند. 

در این میان بومی سه‌لته، نمایش‌گر دیوارهای شناور آبی در آسمانی خاکستری با تزئینات ایرانی، طاق‌های رومی و برج‌های دیده‌بانی است. نقاشی بخشی از محراب سنت فرانسیس که در سال ۱۴۳۷ توسط استفانو دی‌جووانی^(۱) معروف به ساستتا^(۲) نقاشی شده، الهام‌بخش هنرمند در خلق این دیوارهای پرنده بوده است. در این نقاشی قلعه‌ای در آسمان به‌چشم می‌خورد که نشان‌دهنده رویای شهری آسمانی توسط سنت فرانسیس آسیزی^(۳)  است.

با‌وجوداین‌ تزئینات قلعه و دیوارهای ممتد آن در نقاشی شاهپور پویان، ارجاعی به معماری سنتی ایران و دیوار باستانی و بزرگ گرگان^(۴) دارد. این دیوارهای چندگانه در مفهوم نمادین خود گواهی بر حقیقتی پابرجا در تاریخ بشریت و طول قرن‌هاست؛ دفع ساختارمند «بیگانه» توسط ساخت‌و‌سازهایی مملو از مفاهیم سیاسی. این دیوارها برای هنرمند سرچشمه‌های نابرابری اجتماعی و نمادی از مرزهای شکل‌گرفته در میان انسان‌ها برای ایجاد تفرقه‌اند. وجود احجامی شبیه به موشک‌هایی ایستاده بر پایه‌های پراکنده در نمایشگاه، در کنار تصاویر یادشده حس سلطه‌ی قدرتی متخاصم را تشدید می‌کند و شاید دلیلی بر غیاب انسان در فضای معماری باشد.

بر دیوارهای گالری هم‌چون دیوارهای پرنده در نقاشی، دو پیکره به‌چشم می‌خورند. این پیکره‌های طنزآلود دو ابرقدرت دنیای باستان را به‌نمایش می‌گذارند؛ خشایارشا و هانیبال، با زبان‌های بیرون‌زده و سوار بر فیلی وارونه. در بخش دیگری از گالری مفهوم مرگ بر زندگی سایه افکنده است. در این فضا با مجموعه‌ای از معماری‌های سرامیکی مواجه‌ایم؛ احجامی شبیه به گنبد، حجمی سفید و هندسی چون زیگوراتی باستانی در نقش پایه‌ای برای نگهداری پیاله‌ای از کاسه‌ی سر (کاپالا^(۵‌)) و در نهایت جمجمه‌ای انسانی که بازنمایی‌اش به‌نشانه‌ی مرگ، نقاشی‌های وانیتاس (نقاشی یادآور مرگ) در سده‌ی هفدهم اروپا را به‌خاطر می‌آورد. نقاشی‌هایی از اشیای بی‌جانی که در غیاب صاحبان‌شان در سایه‌‌ی سکوتی هول‌ناک، صدای نجواگونه‌ی مرگ را به گوش‌ مخاطب می‌رسانند.

پانوشت:

۱.Stefano di Giovanni  (۱۳‌۹۲‌ـ۱۴۵۰): نقاش دوران رنسانس.

۲. Sassetta

۳. Francis of Assisi (۱۱۸۲‌ـ۱۲۲۶) بنیان‌گذار فرقه‌ی فرانسیسکن‌ها که در اواسط قرون‌میانه می‌زیست و تأثیر عمیقی بر الهیات و فلسفه‌ی غرب گذاشت.

۴. دیوار بزرگ گرگان یا دیوار بزرگ اسکندر یا دیوار سرخ که در متون قدیمی با نام مار سرخ نیز نامیده شده‌، دیواری تاریخی مربوط به دوران ساسانیان به‌طول ۲۰۰کیلومتر است. این دیوار پس از دیوار چین، بزرگ‌ترین دیوار دفاعی جهان است.

۵. کاپالا (در سانسکریت به‌معنای «جمجمه») یک فنجان از جمجمه است که به‌عنوان ابزار تشریفاتی (کاسه) در تانترا هندو و تانترا بودایی (واجرایانا) استفاده می‌شود. به‌خصوص در تبت، کاپالا با فلزات و جواهرات گران‌بها حکاکی و تزیین می‌گردید.

تصویر کاور و اسلایدر:

• nathalieobadia.com