نگاهی به یازدهمین سالانه‌ی هنر معاصر پرسبوک

یازدهمین سالانه‌ی هنر معاصر پرسبوک با عنوان «پسماند-صفر»  از 17 تا 28 دی‌ماه 1400 و  پس از چهار سال مرکززدایی در دوره‌های پیشین، بار دیگر در تهران و در گالری ایرانشهر برپا شد.

سالانه‌ی هنر پرسبوک از سال 1388 با هدف نمایش آثار هنرمندان ایرانی ساکن یا مقیم خارج از ایران توسط ندا درزی، هنرمند و کیوریتور،  پایه‌گذاری شده و از دوره‌ی پنجم محور اصلی این رویداد را بر اهدافی بلندمدت در جهت حفظ محیط‌زیست و ميراث كهن سرزمين ايران قرار داده است. ندا درزی همچنین از دوره‌ی هفتم پرسبوک تاکنون به‌صورت کیوریتوریال به برپایی سالانه‌های پرسبوک ادامه داده است و با انتخاب مناطق مختلف ایران و تأکید بر حوزه‌های فرهنگی متفاوت در قالب پروژه‌های مکان‌محور، در هرچه کمتر کردن فاصله‌ی بین هنرمندان با زیست‌بوم و جامعه‌شان کوشیده است. درزی همواره با رویکردی جامعه‌شناسانه، آثار خود و همچنین مسیر کیوریتوری و نمایش آثار هنرمندان فعال در این حوزه را پیش برده و بر مسائل جهانی که حول محور تخریب و حفظ محیط‌زیست قرار دارد، تأکید کرده است.

در واقع می‌توان بیان کرد نقطه‌ی مشترک فعالیت‌های گروه پرسبوک از گذشته تا یازدهمین دوره‌ی آن، توجه و تأکید موضوعی بر آن دسته از آثار است که به اکوآرت یا هنر زیست‌محیطی مشهورند. این آثار که به‌طور خاص به‌عنوان هنر پایدار نیز شناخته می‌شوند، با دقت در اخبار روز با محوریت آسیب‌های وارد بر محیط‌زیست و اغلب با استفاده از کارماده‌ها و روش‌های کاربردی روزانه و سازگار با محیط‌زیست ساخته می‌شوند و گاه ابعاد بسیار وسیعی نیز دارند. به‌عبارت‌دیگر هنرمندان می‌توانند با استفاده‌ی مجدد و بازیافت محصولات رایجی که ضایعات و سموم شیمیایی کمتری دارند و برای انسان، حیوانات و محیط‌زیست ایمن هستند، دست به خلق آثار هنری بزنند تا بدین‌وسیله با اشاره بر پایداری مواد تشکیل دهنده‌ی آثارشان، به مخرب بودن و تجدیدپذیری طولانی‌مدت آن‌ها نیز اشاره کنند. 

در آثار یازدهمین سالانه‌ی هنر معاصر پرسبوک، علاوه بر ویژگی‌هایی که از گذشته تاکنون جزو فعالیت‌های این سالانه بوده، خصوصیات بارزی چون خلاقیت‌ و نوآوری هنرمندان شرکت‌کننده نیز به چشم می‌خورد. هنرمندان یازدهمین دوره‌ی این رویداد به‌ترتیب حروف الفبا: مهدیه ابوالحسن، مریم اشکانیان، رضا باباجانی، آیدین باقری، هدیه توتونچیان، کیوان پورنصری‌نژاد، ستاره حسینی، صادق خلیفه، غزال زارع، آرزو زرگر، شرمین شالباف، شایا شهرستانی، فریده عبادی، اسماعیل قنبری، بهنام کامرانی، نرگس محمدیان، سمانه مطلبی، معصومه مهتدی، امیر نصیری و تکتم همتی هستند. این هنرمندان در آثار خود با روش‌های متفاوت به‌دنبال برجسته کردن اثرات ناشی از تخریب محیط‌زیست توسط انسان و واقعیت تلخ تغییرات آب‌و‌هوایی هستند تا با توجه به بحران‌های زیست‌محیطی، ذهن بیننده‌ی ایرانی را که همه‌روزه با آلودگی‌های ناشی از زندگی شهری و کمبود منابع طبیعی حاصل از استفاده‌ی نادرست و تغییرات اقلیمی روبروست، با خود همراه کنند. به بیانی دیگر یازدهمین سالانه‌ی هنرهای معاصر پرسبوک با عنوان «پسامند-صفر» می‌خواهد مخاطبان آثار هنری را به تجدید نظر نسبت به زباله فراخواند و آن‌ها را تشویق کند تا میزان پسماند تجزیه‌ناپذیر خود را به صفر برسانند. در واقع با تشویق به مشارکت در کاهش تولید پسماند و مصرف مسئولانه، به استفاده‌ی مجدد و بازیافت پسماند کمک کند و با هدف آگاهی‌بخشی درباره‌ی وضعیت کنونی زمین، مخاطبان را در مسیر مطالعاتی و بررسی تأثیرات ناشی از خلق این‌گونه آثار به یاری بطلبد.

آثار به‌نمایش‌درآمده در این سالانه، رسانه‌هایی چون چیدمان، ویدیو، نقاشی و آثار حجمی را در برمی‌گیرند؛ همچنین برای خلق آثار از مواد متنوعی استفاده شده است و بهره‌گیری از رویکردهای متفاوت، ذهن بیننده را بیش از پیش به تأثیرات مخرب انسان در محیط‌زیست با رها کردن پسماندهای خانگی و کارخانه‌ای جلب می‌کنند. به‌عنوان‌مثال در مسیر ورود و خروج گالری، چیدمانی از سیم‌های خاردار و کیسه‌های پلاستیکی به‌دام‌افتاده در آن با صدای خش‌خش و رقص این زباله‌ی متداول، مخاطب را با پروسه‌ی تولید تا مصرف و رسیدن پلاستیک به دل طبیعت مواجه می‌کند. 

همچنین نکته‌ی قابل توجه در این آثار، تأکید و تکرار پارچه به‌عنوان یکی از رایج‌ترین اشیاء ساخته و پرداخته‌ی انسان است که انبوهی از مواد غیرقابل بازگشت به طبیعت را شامل می‌شود. در واقع این آثار زندگی مدرن همراه با علایق بارز و همه‌گیر چون مصرف‌گرایی و تنوع‌طلبی انسان امروزی در استفاده از پوشاک را هدف قرار داده‌اند؛ به‌طوری که اغلب آن‌ها با بهره‌گیری از تکرار اشیاء پارچه‌ای و لباس‌ها، به مصرف بی‌رویه‌ی پارچه به‌عنوان ماده‌ای که 5 درصد پسماند انسانی طی یک سال را تشکیل می‌دهند نیز اشاره دارند. این ماده در اثر سمانه مطلبی به بستری برای نمایش مفاهیم زندگی و مرگ در قالب کالبد پرندگان تبدیل شده و در اثر غزال زارع با عنوان «زخمه» با تکنیک تکه‌دوزی به‌شکل نقشه‌ای از کلان‌شهر تهران درآمده‌ است. در این میان لباسی که در گالری آویخته‌ شده نظر را به خود جلب می‌کند. ارائه‌ی این اثر در ابتدا بسیار متفاوت می‌نماید؛ اما بیانیه‌ی هنرمندان آن ما را با جنبه‌های خلاقانه، چگونگی و چرایی خلق این اثر همراه می‌کند. چنانچه رضا باباجانی و تکتم همتی در بیانیه‌ی خود چنین آورده‌اند:

«این اثر بر اساس ساختار الگوی لباس‌های ضایعات صفر (Zero Waste) که بر مبنای هندسه‌ی دقیق و بدون فضای منفی و بر پایه‌ی الگوهای هندسی ایرانی و به‌طور مشخص استفاده از گره‌کاری بازوبندی مربع می‌باشد، طراحی شده است.»
این اثر با برخورد متفاوت در استفاده از الگوی مناسب طراحی لباس بدون اتلاف و اسراف، ضایعاتی را به همراه ندارد و در دسته‌ی لباس‌های مد پایدار جای می‌گیرد.

از مهم‌ترین ویژگی‌های این نمایشگاه همچنین می‌توان به حضور هنرمندانی اشاره کرد که علاوه بر دیدگاه و رویکردهای متفاوت، همواره می‌توان رد پای توجه به مسائل محیط‌زیستی را در آثارشان ردگیری کرد؛ همچنین کار ماده‌ی مورد استفاده در پروسه‌ی خلق آثار این دسته از هنرمندان نیز بر این موضوع تأکید دارد. به‌طورمثال معصومه مهتدی و مهدیه ابوالحسن به‌عنوان اعضای ثابت سالانه‌های پرسبوک، در اغلب اوقات مخاطب را با آثار مفهومی خود شوکه می‌کنند. در اثری از معصومه مهتدی با عنوان «دور باطل» گویی به تماشای خط تولید پلاستیک نشسته‌ایم. او در چیدمانی با حجمی متحرک و گردان به‌شکل نوارهای پخش فیلم که بخشی از ساختار اصلی دستگاه آپارات را تشکیل می‌دهد، ما را به دور باطل تماشای جنبه‌های منفی وجودی‌مان دعوت می‌کند؛ جنبه‌های مخربی که در پی امیال انسانی، چون چرخی گردان در طول شبانه‌روز در حال تولید و مصرف زباله است. مهدیه ابوالحسن نیز با اثری به عنوان «جَلی» با موادی چون مقوای بازیافتی، پلکسی و رسانه‌ی طراحی، به‌همراه سوزاندن و تراشیدن بستر اثرش، به نمایش بخش‌های پنهان وجودی ما می‌پردازد که همچون زخم‌هایی با گذر زمان التیام یافته‌اند اما حتی زمان سپری‌شده در بهبود کامل آن‌ها نقشی نداشته است. اثرات ناشی از زخم‌ها گویی همواره تازه هستند و خاطراتی را با خود به همراه دارد. این اثر همچنین زخم‌هایی که انسان به طبیعت و بدنه‌ی پهناور درختان وارد می‌کند را یادآور می‌شود. 

در این میان صدای بر هم خوردن پاهای سفالی در اثری با عنوان « ماخ خواهد شکست» همچون بانگ خطری حسی از نیستی و نابودی را همراه دارد. آرزو زرگر در این اثر با مکانیزم خاصی به نمایش صدای پای انسان قدرت‌طلب که با در نوردیدن مرزها بدون باز ایستادن از حرکت، نظم بقا را در محیط‌زیست اطرافش دستخوش تغییرات جبران‌ناپذیر کرده، پرداخته است تا به‌وسیله‌ی صدای پا و ضربات آن، جستجوگری و کنجکاوی بی‌وقفه‌ی او را بیان کند.

پرسبوک همچنین امسال شامل دو بخش خارجی و جانبی نیز بوده است؛ همانطور که در اطلاعیه‌ی این بخش آمده: «بخش خارجی با عنوان «رد پای زندگی» به همت صنم سامانیان، کیوریتور این بخش، به‌مرورى بر آثار هدا زرباف (2020-1982)، هنرمند مجسمه‌ساز ایرانی-کانادایی پرداخته است. زرباف در طول فعاليت هنرى تأثيرگذارش، نقش حافظه را با استفاده از اقلام يافت‌شده که ردپای زندگى يك انسان در آن‌ها وجود دارد، مجسم كرده؛ اقلامی مانند: جوراب‌های دست‌دوم، ویدیوهای یوتیوب، تی‌شرت‌های فرسوده، فیلم‌های خانگی، مانیتورهای قديمى، عروسک‌های یتیم و مبلمان متروکه. او اين اشیاء خانگی دورانداخته، فراموش‌شده –و به‌ظاهر بی‌فایده– را با عناصر تازه‌شکل‌گرفته كنار هم قرار می‌داد تا بيننده را با نوستالژی در یک بافت معاصر روبرو كند.»

پرسبوك يازدهم همچنین بر آن است تا در نمايشی مجازی با عنوان «ما طبیعتیم» به نمایش‌گردانی ستاره حسینی، کیوریتور بخش  جانبی، آثار هنرمندان جوان و پيشرو در زمينه‌ی موضوعات مرتبط با محيط‌زيست را به تماشا بگذارد. در بیانیه‌ی پرسبوک یازدهم تأکید شده است که اين نمايش به هرچه بهتر ديده شدن آثار هنرمندان جوان در فضای پساكرونا كمک خواهد كرد تا اين هنرمندان و فکرهای نوجویانه‌شان در معرض ديد جامعه‌ی هنری قرار گيرد.
اين آثار در بهمن ماه 1400 در صفحه‌ی مجازی پرسبوک به نمايش درخواهد آمد.

.