«یک روایت»

در روزهای سی‌ام اردیبهشت تا بیستم خردادِ ۱۴۰۱، گالری دنا میزبان آثاری از مریم زندی است. این نمایش انفرادی که «یک روایت» نام دارد، اولین مجموعه از آثاری است که قرار است در قالب «پروژه‌ی انقلاب» ارائه شوند و به روزهای پرتلاطم زمستان سال ۵۷ در ایران می‌پردازند. «پروژه‌ی انقلاب» تلاش می‌کند در سه دوره‌ی نمایشِ خود، فضای آن روزها را تحت‌عناوینی چون فرم، مدیوم‌شات‌ها و پرتره‌ها به مخاطبان ارائه دهد. «یک روایت» مربوط به تصاویری است که در یک قالبِ «فرم»ی از عکس‌های مریم زندی جای می‌گیرند. 

مریم زندی (متولد ۱۳۲۵، گرگان) از معدود عکاسان زن ایرانی‌ست که پابه‌پای عکاسان دیگر در روزهای انقلاب ۵۷ به خیابان‌ها آمد و لحظات درخشانی را از حضور مردم به ثبت رساند. او عکاسی را از سال ۱۳۴۸ آغاز کرد و در سال ۱۳۵۰ به استخدام رادیو تلویزیون ملی ایران درآمد. علاقه‌اش به عکاسی و مسیری که در آن دوران گذراند، باعث شد تا با وجود تحصیل در رشته‌ی علوم سیاسی دانشگاه تهران، عکاسی را به‌عنوان حرفه‌ی اصلی خود برگزیند. پیش از انقلاب تعدادی از آثارش با عناوینِ «سیاه‌وسفید» و «بازی‌های آسیایی» در گالری قندریز به نمایش درآمد. در سال‌های بعد هم آثار مریم زندی در نمایش‌های انفرادی و گروهی متعددی به مخاطبانِ عکاسی معرفی شد. پیش از «یک روایت»، آخرین نمایش انفرادی او با عنوان «آثار مریم زندی» در اسفند ۱۴۰۰ در گالری گلستان برپا شده بود.

«یک روایت» ارائه‌دهنده‌ی تصاویری‌ست که اسناد انقلاب در سرزمین ایران به‌شمار می‌آیند و حضور مردم محور اصلی تمامیِ آن‌هاست. بر اساس نگاه گردآورنده‌ی این آثار، «انقلاب به معنای عوض شدن ذات و ماهیت هر چیز است.» علاوه‌بر این‌که مخاطبِ آثارِ «یک روایت» شاهد عکس‌های چنین انقلابی‌ست، طبق بخشی از مقدمه‌ی کتاب «انقلاب ۵۷» که در بیانیه‌ی نمایش آمده، با تغییر نگرش آفریننده‌ی آن‌ها نیز مواجه می‌شود. زمان، ماهیت عکس‌ها را بدون آن‌که دستکاری شوند، دست‌خوش تغییراتی بنیادین می‌کند. اکنون فرزندان نسلی که در  بهمن‌ماه ۵۷ به خیابان‌ها آمده بودند، روبه‌روی این تصاویر می‌ایستند، نظاره‌گر بخشی از تاریخ معاصر سرزمین‌شان هستند و برداشت‌های متفاوتی از آن دارند. عکس‌هایی که به‌لحاظ فرمی همه در یک قالب جای می‌گیرند: نگاه از بالا به پایینِ عکاس به جمعیتی درهم‌تنیده و خروشان. بیست قابی که جز تفاوت در جزئیاتی اندک، همگی بازتولیدِ انبوه جمعیتی هستند که حضورشان خواسته یا ناخواسته، به نقطه‌ی عطفی در تاریخ معاصر ایران بدل شده است.

عکاسان زیادی در آن روزهای پرشور دست به دوربین برده‌اند تا ثبت‌کننده‌ی شوروشوق بی‌بدیل آن باشند. ولی دیدنِ هرچه بیش‌تر تصاویر دوران انقلاب، دریچه‌ی تازه‌ای را به نگاه تماشاگر باز می‌نماید؛ به‌خصوص برای نسل جدیدی که به‌جز شنیدنی‌های پراکنده، اغلب به این دیدنی‌های قاب‌گرفته اکتفا می‌کند. از همان مواجهه‌ی ابتدایی، یکدستیِ عمیقی در تصاویر آویخته‌شده بر دیوارهای گالری دنا مشهود است. به جز دو دست به‌هم‌گره‌خورده، اتوبوس‌های مانده در میانه‌ی خیابان، سردرِ سیمانی دانشگاه تهران و پلاکاردهای عریضِ میان انبوهِ جمعیت، بقیه‌ی کادر عکس‌ها در انحصار جمعیت قرار دارد. با توجه به زاویه‌ای که عکاس در این سری از تصاویر برگزیده است، شاخص‌ترین عنصرِ حاضر در آن‌ها بالاتنه‌های درهم‌تنیده‌ای هستند که با مشت‌های گره‌کرده وسطِ خیابان ایستاده‌اند. «راویِ» این تصاویر با استناد بر بیانیه‌ی نمایش، دختری‌ست که با موهایی مواج و مشتی گره‌‌خورده، سر به سمت دوربینِ عکاس چرخانده است؛ جزئی واحد که نماینده‌ی یک کلِ پیوسته است. تک‌عکسِ «راوی» در کنار نوزده تصویر دیگری که بیان‌گر بخشی از روایتِ مریم زندی‌ از روزهای انقلاب‌ هستند. 

تصویر کاور و اسلایدر:

• darz.art