یادداشتی بر اثری از پروانه اعتمادی

این سلسله‌یادداشت‌ها در راستای معرفی آثار هنرمندان ایرانی واقع در گنجینه‌ی موزه‌ی هنرهای معاصر تهران تألیف شده است.

پروانه اعتمادی در طول دوران کاری خود مصالح و تکنیک‌های مختلفی را برای خلق نقاشی‌هایش آزمود. او در به‌کارگیری مواد روی بوم مهارت زیادی داشت و در اواخر دهه‌ی چهل شمسی به خلق نقاشی‌هایی با زیرساخت سیمانی و بافت خشن و درشت مشغول شد. او در این نقاشی‌ها از کمترین میزان خط و رنگ بهره می‌برد و گویی موضوع نقاشی، که عمدتاً طبیعت بی‌جان و صحنه‌هایی از زندگی روزمره و خانگی را شامل می‌شد، بهانه‌ای بود تا این هنرمند بتواند ساختار ذهنی و ایده‌های خود را در ترکیب‌های مختلف سامان دهد و پیاده کند. 

این نقاشی‌های طبیعت بی‌جان، که به شناخته‌شده‌ترین آثار اعتمادی تبدیل شدند، خلاصه، ساده و عاری از هر نوع جزئیات و تزئینات بودند که عموماً از زاویه‌ای بالاتر از خط افق ترسیم می‌شدند. مهم نبود که گل‌ها، میوه‌ها، پیت‌های حلبی یا کیسه‌ی مواد غذایی بازنمایی شود؛ آنچه که برای اعتمادی اهمیت داشت، تغییر ساختار اثر بود که از طریق بازی با چیدمان اشیاء و نوع جایگذاری خطوط حاصل می‌شد. شاید بسیاری از آثار اعتمادی شبیه‌به‌هم به نظر برسند یا هندسه‌ی مشابهی را ارائه دهند؛ این همان‌چیزی است که خود هنرمند قصدش را دارد: بازی با فرم. همانطور که خود بیان کرده: «وقتی که یک طرح در ذهنم شکل می‌بندد، کنار آن ده شکل مشابه دیگر هم وجود دارد که لزوماً از آن طرح انتخاب‌شده ضعیف‌تر نیستند؛ واریاسیون‌های روی یک تم هستند. خب! من یکی از این‌ها را انتخاب و اجرا کرده‌ام؛ خودم و مخاطب از آن ده‌تای دیگر بی‌بهره می‌مانیم. در پی تحقق این آرزو هستم که بتوان انواع اتودهای خود را با تمامی امکانات فنی در اختیار داشته باشیم و به تماشا بگذاریم. قصدم فقط حرکت نیست، امکانات متعدد نمایش یک اثر است در فضاهای متنوع.»

اعتمادی در نقاشی «بدون عنوان» پرسپکتیو خاصی را به کار گرفته؛ گویی از بالای سطح میز به گلدان، بطری و پرتقال نگاه کرده و به این‌ترتیب دهانه‌ی بالایی اشیاء به‌شکل دایره ترسیم شده است؛ اما در عین‌حال بازنمایی بطری به‌گونه‌ایست که گویی از روبه‌رو به آن نگریسته و کل بدنه‌ی آن به شکل یک مستطیل نمایش داده شده است. تنها چیزی که مرز بین بطری و گلدان با پس‌زمینه‌ی ساده و سیمانی را تعیین کرده، خطوط محیطی مشکی‌رنگی‌ست که چندان هم ظریف به نظر نمی‌رسند. رنگ در این نقاشی فقط برای تفکیک اشیاء طبیعی از اشیاء مصنوعی به‌کار گرفته شده است. برگ‌های سبز و پرتقال نارنجی، که ترکیب رنگ بی‌نظیری را در کنار هم شکل داده‌اند، چشم را در دو سمت بوم نقاشی می‌گردانند. بار بصری پرتقال آنقدر زیاد است که به‌تنهایی نیمه‌ی راست اثر را پوشش داده و وضعیت خنثی باقی قسمت‌ها را تعدیل کرده است. این دو قسمت طبیعی و رنگی، تضاد جالبی با باقی قسمت‌های ساختارمند و خشن دارند. این همان‌چیزی است که نقاشی اعتمادی با بافت خشن و سخت سیمانی را به نقاشی با حس‌وحال خانگی تبدیل کرده است.

در این نقاشی‌ها نه معرفی جزئیات و بیان پرآب‌وتاب بصری، بلکه تنها ذات اشیاء است که اهمیت دارد و مستقیماً با خطوط صریح یا حجم‌های هندسی ساده بیان می‌شود؛ بدون نمایشی از عاطفه‌ی شخصی یا گرایشی از موضوعات استعاری که بتوان از آن به افکار و درون هنرمند راه جست. چیزی که به انسان، ورای شخص و جهان، ورای یک زمان و مکان تعلق دارد و هرکس می‌تواند بسته به تجربه‌ی زیسته یا بینش شخصی خود آن را دریابد. این خط‌ها و بافت ساده، به دنیای نقاشی تعلق دارد؛ بدون اینکه معنایی رمزی یا ضمنی را در خود پنهان کرده باشد.

نقاشی «بدون عنوان» پروانه اعتمادی با ترکیب سیمان، چسب چوب و رنگ‌وروغن روی چوب، با ابعاد 49.5x70 سانتی‌متر، و با کد اموال 254 در گنجینه‌ی موزه‌ی هنرهای معاصر تهران قرار داد.