مروری بر هشتمین نمایش سالانه‌ی هنر آوت‌سایدر در گالری محسن

معرفی هنر آوت‌سایدر

هنر آوت‌سایدر شکلی از بیان خلاقانه‌ی هنری خارج از هنجارهای فرهنگی پذیرفته‌شده است که در اوایل قرن بیستم موردتوجه برخی از روان‌پزشکان قرار گرفت. این موضوع منجر به تحقیقات و بررسی‌های متعدد با روشی جامعه‌شناسانه درباره‌ی هنر دیوانگان، معلولان ذهنی، هنر عامه، بازنشستگان، زندانیان یا کسانی شد که به دلایل گوناگون از مشارکت‌های اجتماعی طرد شده‌اند.

اصطلاح «هنر آوت‌سایدر» توسط راجر کاردینال، پژوهشگر انگلیسی، برای تعریف هنرهای خام به کار گرفته شد. در نیم‌قرنی که از معرفی این اصطلاح می‌گذرد، هنر آوت‌سایدر در موقعیت‌های بسیار گسترده برای توصیف حوزه‌ی تاریخی دسته‌ای از آثار استفاده می‌شود که ابتدا به‌عنوان پدیده‌ای غربی در نظر گرفته می‌شدند، اما درحال‌حاضر گستره‌ای بین‌المللی و فرافرهنگی، از اواسط قرن نوزدهم تابه‌امروز، را در بر می‌گیرند.

آثار هنرمندان آوت‌سایدر اغلب کودکانه، خلاقانه، بی‌واسطه و برآمده از ذهن و درونیات هنرمندان هستند؛ به‌همین‌دلیل گاه ابهام دارند و توسط خود هنرمند قابل توضیحند. این آثار با زندگی شخصی هنرمند ارتباط نزدیکی دارند و به‌دور از ارجاع به تصاویر و سبک‌های تاریخ هنر، به روایتی از ذهنیات خالق خود وابسته‌اند که ممکن است داستان کودکی و نوجوانی یا خاطره و لحظات شخصی او را شامل شود. 
این دسته از آثار توسط افرادی خلق شده‌اند که آموزش هنری را تجربه نکرده‌اند؛ بلکه الزامات درونی و خودانگیختگی همراه با حالات منحصربه‌فرد هریک از آن‌ها، گویی در جهت بروز و برون‌ریزی صورت گرفته و در نتیجه به آفرینش آثاری که از شخصیت، ذات و غریزه‌شان برمی‌خیزد، انجامیده است.
آثار آوت‌سایدر نه به‌قصد نمایش، ارائه و فروش و نه به‌منظور کسب شهرت و پاداش‌های مالی، که نوعی فعالیت روزانه و پرداختن به علاقه‌مندی فردی هستند و برای رضایت و نیازهای درونی افراد، بدون نیاز به دانستن مسائل عقلانی هنرمندانه صورت می‌پذیرند. بدین‌ترتیب خلق اثر هنری به‌منزله‌ی نوعی درمان، تخلیه‌ی ذهنی و بروز فردی، در جهت علایق شخصی از سر ذوق و قریحه است.

بسیاری از هنرمندان در حوزه‌ی هنرهای آوت‌سایدر به کارماده‌های معمول در خلق آثار تجسمی دسترسی ندارند و از پارچه، مداد، مدادرنگی، ماژیک و هر چیزی استفاده می‌کنند که برای به تصویر کشیدن یا ساختن حجم یا کاردستی، در دسترس، راحت‌ و قابل تهیه است.

در ایران نیز هنرمندان آوت‌سایدر با تعاریف گوناگون و خلق طیف وسیعی از آثار طراحی، نقاشی، مجسمه و چیدمان، به کار و فعالیت مشغولند. به‌طور مشخص از سال 1396 تابه‌امروز، گالری آوت‌سایدر اینن با تمرکز بر این دسته از آثار و زیرشاخه‌های آن، میانجیِ ارائه‌ی این‌گونه از هنرهای دیداری در ایران است. این گالری هم‌چنین با برپایی نمایش‌های گروهی و معرفی افراد متعدد به جامعه‌ی هنری در ایران و خارج فعال بوده و با جست‌وجوی این افراد در سطح جامعه و ممارست در شیوه‌ی زندگی و پیشینه‌ی آن‌ها، پلی را میان این هنرمندان با مخاطبان آثار آوت‌سایدر ایجاد کرده است.

هشتمین دوره‌ی نمایش سالانه‌ی آوت‌سایدر آرت

گالری محسن از 29 بهمن تا 10 اسفند 1400 میزبان هشتمین دوره‌ی سالانه‌ی آوت‌سایدر آرت بود و آثار متنوعی از نقاشی، طراحی، حجم‌های چوبی و پارچه‌ای از شانزده هنرمند آوت‌سایدر را به نمایش گذاشت.
هنرمندان این دوره از نمایش سالانه‌ی آوت‌سایدرآرت، لیمو احمدی، کاظم ای‌ زی، داوود کوچکی، سی سی، ابوالفضل امین بیدختی، سلیم کرمی، نازنین طیبه، ناخدا عبدالرسول غریبی، مکرمه قنبری، محسن عسگریان، محمد بنی‌سی، محمودخان، جمشید امین‌فر، فاطمه خدابنده، فاطمه علیشاه، بابک شریعتی و عباس محمدی اروجه هستند. هنرمندان آوت‌سایدر حاضر در دوره‌ی هشتم این سالانه، در سال‌های مختلف از دهه‌ی 30 تا 70 متولد شده‌اند؛ برخی پس از بازنشستگی به نقاشی روی‌ آورده‌اند و برخی از کودکی. آنان از گوشه‌گوشه‌ی ایران، اغلب شاخصه‌های فرهنگی، منطقه‌ای و قومی خود را بازتاب می‌دهند و گاه به درونی‌ترین مسائل شخصیتی خود اشاره دارند.

آثار این هنرمندان علی‌رغم تفاوت‌های بسیار از لحاظ عناصر بصری، رنگ، شیوه‌ی بیان و کارماده، در کودکانگی، خودانگیختگی و اغلب روایت‌گونگی مشترکند؛ آثاری که کمتر با مشاهده و تقلید از بیرون صورت گرفته‌اند و برآمده از ذهن هنرمند هستند. این هنرمندان نقاشی و آثار حجمی را با تکیه بر تجارب خود ساخته‌اند؛ نه بر اساس تقلید از هنر کلاسیک یا هر سبک و سیاق دیگر. بلکه با تکیه بر درونیات و به‌شکل تجربی، به استفاده از رنگ و چوب و پارچه پرداخته‌اند تا به امضای شخصی خود در آثار دست یابند.

آثار ارائه‌شده در این رویداد، در تقسیم‌بندی هنر آوت سایدر، در حدِّ فاصل شاخه‌ی فولک آرت (هنر فولکلور)، پریمیتیو آرت (بدوی‌گرایی) و خودآموخته قرار می‌گیرند. فرم‌های انتزاعی، سوررئال و گیاهی، با شیطنت و بازیگوشی، حس سرخوشی را به بیننده منتقل می‌کنند. هم‌چنین توجه به شکل انسان و حیوان و گاه تأکید و تکرارشان در این آثار، به قصه‌گو بودن آن‌ها افزوده است. نکته‌ی اصلی در آثار این نمایش را می‌توان منحصربه‌فرد بودن و رسیدن به دست‌خط شخصی هر هنرمند دانست؛ چرا که هریک با دارا بودن پالت رنگی و شکل‌وشمایل خاص خود، به‌نوعی معرف خالق‌شان هستند و ویژگی‌هایی را تعریف می‌کنند که در هریک از هنرمندان شرکت‌کننده در این نمایش، برآمده از نوع زیست، فعالیت و مشاغل اصلی‌ آن‌هاست و از تجربه‌ی کار در حیطه‌های مختلفی چون صنایع‌دستی، طلاسازی، فرش‌بافی و مسگری گرفته تا کار در چاپ‌خانه و بازار فرش و دریانوردی الهام گرفته‌اند.

تصویر کاور و اسلایدر:

• چیدمان آثار داوود کوچکی در هشتمین دوره‌ی سالانه‌ی آوت‌سایدر آرت | گالری محسن | منبع: www.mohsen.gallery