نگاهی به نمایش «روزی روزگاری» ارکیده ترابی

سالن نینو مایر کلن از دهم مهر تا دهم دی 1400 برای نخستین‌بار میزبان نقاشی‌های ارکیده ترابی، هنرمند ایرانی ساکن شیکاگو بود.

  این نمایش انفرادی شامل دوازده اثر از هنرمند است که طی سال‌های 1397-1400 خلق شده‌اند. وقتی از دور به کلیت این مجموعه نگاه می‌کنیم، با تئاتری طنز، نقدمحور و پر از بازیگر مواجه‌ایم. ارکیده ترابی در آثارش به نقد جامعه‌ی مردسالار  می‌پردازد، نقدی که صریح و بی‌پرده است اما لطیف و شیرین بیان می‌شود، که اتفاقاً لطافت در بیان، تیغ نقد را برنده‌تر می‌کند! 

اندازه‌ی آثار به نمایش درآمده گوناگون است و تکنیک اجرای آن‌ها نوعی رنگ‌گذاری انتقالی روی پارچه‌ی کتان است. وجه اشتراک تمام آثار ارکیده ترابی حضور اغراق‌شده‌ی مردان در نقاشی‌هاست. مردانی غالباً چاق، ابله، بی‌کار، خشنود و گیج که به‌طرزی افراطی مشغول بازی، سرزندگی پوشالی و اتلاف وقت‌ هستند.

 هنرمند با اشراف کاملی که به نقاشی ایران، خاصه دوران زند و قاجار دارد، فضاهایی متأثر از نقاشی ایرانی می‌سازد و مردان نقاشی‌اش را در آن‌ها سرگرم می‌کند! این ارجاعات واضح به نقاشی ایرانی لذت تماشا‌ی این مجموعه را دو چندان کرده است. 

یکی از نقاشی‌های مجموعه‌ی «روزی روزگاری» با عنوان «ما می‌توانیم!» متأثر از نقاشی «تامبلر زنانه» (زن رقصنده) اثر هنرمندی ناشناس در عصر قاجار و محفوظ در موزه‌ی ویکتوریا و آلبرت است. با این تفاوت که ترابی سه کاراکتر رقصنده را در میانه‌ی تصویر کشیده است، سه مرد مملو از حماقت و خلاف عنوان اثر، ناتوان از اجرای هر کار موزونی! اساساً اتفاق جالب توجهی که در جای‌جای آثار ترابی با آن مواجه می‌شویم، سپردن نقش‌هایی به مردان است که در فرهنگ عامه به غلط زنانه تعبیر شده؛ کارها و موقعیت‌هایی که پیش‌تر به‌صورت تصویری زنانه به اشتباه برای مخاطب بازنمایی شده است. مثل همین رقصندگان، در آغوش داشتن فرزند، گریستن در برابر آینه و از این‌دست.

در تعدادی از نقاشی‌ها‌ی «روزی روزگاری» مردان به تصویر درآمده مشغول کار خاصی نیستند اما در کلیت اثر، تصاویری بسیار آشنا را یادآوری می‌کنند. مانند اثری با عنوان «ببین کی این‌جاست» که چهره‌ی مردی طاس را نشانمان می‌دهد. او جلوی کاشی‌‌های آبی‌رنگ قرار گرفته و مگسی بزرگ بر پیشانی‌اش نشسته است. مرد با چشمانش مگس را می‌پاید و لبخندی ملیح (بخوانید سفیه) بر چهره دارد. این نقاشی برایم یادآور نقاشی‌های قرن نوزدهمی است که موضوع بسیاری از آن‌ها دختران جوان و پروانه‌ها بودند! آثار نقاشانی چون وینسلو هومر یا چارلز ادوارد پروگینی.

در این مجموعه نقاشی دیگری با نام «فقدان ...» نظرم را جلب کرد. این اثر در قطع مربع نمایش‌دهنده‌ی چهره‌ی مردی خوشحال و سبیل در رفته است که بر روی صورت و بدنش جوش‌ها خودنمایی می‌کنند! او در باغی مینیاتوری‌ست، دو پرنده بر شانه‌هایش نشسته‌اند و پرنده‌ها مجذوب دلربایی‌ او شده‌اند! 

در عمده‌ی آثار ارکیده ترابی شاهد حضور عناصری غیرعادی در کنار هم هستیم. اما این تصاویر به ظاهر خنده‌دار یا بانمک هدفی بزرگتر را شکل می‌دهند و آن انگشت نهادن بر تبعیض است. 

آخرین اثری که از نزدیک‌تر به آن نگاهی می‌اندازیم، نقاشی‌‌ای با نام «روزی روزگاری» است که هم‌نام کل مجموعه نیز هست. ابعاد این نقاشی عمودی 135/9 در 212/1 سانتی‌متر است.

مردی گریان با سبیلی نازک و شکمی برآمده پشت میزی نشسته، به آینه‌ی دستی‌اش می‌نگرد و هم‌زمان تلاش می‌کند با دستمالی جلوی اشک‌های افشانش را بگیرد! این تنها مرد غمگین این مجموعه است. عمق‌نمایی در این اثر و همینطور دو سیب و پارچه‌ی روی میز یادآور نقاشی قاجاری‌ست و پرسپکتیو غلط (یا غیر غربی‌) که در اوایل دوران قاجار مرسوم بود را به خاطر می‌‌آورد. حضور آینه در ترکیب این اثر تأکیدی بر هنر زند و قاجار است؛ چرا که هم در نقاشی‌های تاریخی مثل «دختری با آینه» اثر هنرمند ناشناس قاجاری محفوظ در موزه‌ی جورجیا، آینه در دست سوژه‌ی نقاشی می‌بینیم و هم اساساً آینه و نقاشی روی قاب آینه از مهم‌ترین و ارزشمند‌ترین حوزه‌های نقاشی ایران از عهد صفوی تا اواخر قاجار بوده است. البته به‌لحاظ رنگی و حتی مجدداً عمق‌نمایی، شاید این اثر ارکیده ترابی یادآوری محوی از نگارگری هم داشته باشد. گذشته از الهامات، این نقاشی چهره‌ی مردی جوان را نشان می‌دهد که به دلیلی سخت می‌گرید و از آن‌جایی که مردان جهان تصویری ارکیده ترابی را می‌شناسیم، این دلیل جز گریستن از غم زشتی یا شکست عاطفی‌ احمقانه نیست! 

 ارکیده ترابی نقاش آگاهی‌ست. او نقاشی ایران را می‌شناسد و به‌جا از آن وام می‌گیرد، بر تکنیک نقاشی خود تسلط کامل دارد، روایاتی طناز و جذاب را به تصویر می‌کشد و مبارزه‌ی فرهنگی عمیقی را از این راه ادامه می‌دهد.