نگاهی به کتابی از فریدون آو

اُه! چه زیبایی‌یی! پولارویدهای فریدون آو 57-47

«اُه! چه زیبایی‌یی! پولارویدهای فریدون آو 57-47» عنوان کتاب پولاروید‌‌های فریدون آو است که به‌کوشش آریا کسایی، تحت پروژه‌‌ای از استودیو کارگاه منتشر و در زمستان سال 1398 هم‌زمان با مراسم بزرگداشت آو در موزه‌ی بریتانیا رونمایی شد. کتاب شامل عکس‌های پولاروید فریدون آو در محدوده‌ی زمانی سال‌های 1347 تا 1357 است که در مکان‌های مختلفی چون محله‌ی ونک تهران، بلوار سن‌ژرمن پاریس، جزیره‌ی سیروس یونان و... عکاسی شده است. این پولاروید‌ها که عکس‌های خصوصی و خانوادگی آو را در بر می‌گیرد، از آرشیو شخصی او برداشته شده و به‌ ترتیبی مشخص در صفحات کتاب چیده شده است. این چیدمان خاص از عکس‌های مادربزرگ و مادر وی شروع شده و در ادامه شامل دوستان و آشنایان او می‌شود.
با نگاهی به عکس‌‌ها با چهره‌های آشنا و مطرح در عرصه‌ی هنر ایران مواجه می‌شویم که بر فیلم‌های عکاسی دوربین‌های پولاروید رایج آن دوران که در قطع مربعی تولید می‌شدند، نقش بسته‌اند. چهره‌هایی که فضای هنری آن سال‌ها را در گالری‌ها، فستیوال‌ها و تماشاخانه‌ها ساخته‌اند. هنرمندانی که در جشن هنر شیراز، کارگاه نمایش، گالری زند و مجامع فرهنگی دیگری مانند این‌ها دیده شده و فعالیت کرده‌اند. در عکس‌های کتاب با چهره‌هایی چون لیلی متین دفتری، اردشیر محصص، آشور بانیپال بابلا، بیژن صفاری، اندی وارهول، چارلز حسین زنده‌رودی و... برخورد می‌کنیم که هرکدام در چند عکس خودنمایی می‌کنند و آو در ابتدای ورود به عکس‌ها جملاتی کوتاه درباره‌ی آن‌ها نوشته است.

در سطور ابتدایی کتاب با نوشته‌ای مواجه ‌می‌شویم که پرسش‌هایی در باب ماهیت و چرایی شکل‌گیری کتاب و به اشتراک‌‌گذاری عکس‌های یادگاری آو را مطرح می‌کند. سؤال‌‌هایی ذیل این پرسش اصلی که آلبوم عکس‌های یادگاری فریدون آو به چه کار ما می‌آید؟ سؤالی که در ادامه با نگاه به صفحات کتاب، که شامل عکس‌ها و نوشته‌های بسیار کوتاه آو درباره‌ی آن‌ها است، در ذهن مخاطب تکرار می‌شود.

در اینجا شاید نیاز باشد به تمایزی بین فریدون آو در مقام هنرمندی آشنا در صحنه‌ی هنر ایران و عکاس این پولارویدهای بعضاً خصوصی اشاره کرد. در عکس‌های این کتاب ما با آو در مقام عکاس هنری و کسی که به زندگی‌های شخصی و صمیمانه می‌پردازد، طرف نیستیم. لنز دوربین آو در این عکس‌ها، مانند عکس‌های افرادی چون نن گلدین، لری کلارک، دش اسنو و...، به‌دنبال عکاسی از دوستان و زوایای دیده‌نشده از زندگی‌های اقشاری خاص نیست؛ بلکه اکثر آن‌ها به‌معنای واقعی کلمه، مانند عکس‌های شخصی یک انسان در طول دوران‌های مختلف زندگی او هستند که خود و عزیزان‌شان ثبت کرده‌اند و اگر پیشینه و جایگاه افراد حاضر در عکس‌ها را در نظر نگیریم، وجه متمایزی با آن‌‌ها ندارند و البته کاربردی مانند آن‌ها نیز نداشته‌اند. اگر به اغلب عکس‌ها توجه کنیم، افراد حاضر در آن‌‌ها به‌طور عادی رو به دوربین نشسته یا ایستاده‌اند و ژست‌هایی حاکی از احترام دارند. برخی از آن‌ها لبخند‌ بر لب دارند و برخی دیگر ژست‌هایی جدی و مصمم به‌خود گرفته‌اند. همچنین بخش دیگری از آن‌ها به دوربین توجه نداشته و در حال انجام کار شخصی و ساده‌ی خود مانند کتاب خواندن هستند؛ که این موضوع گاه نشان‌دهنده‌ی راحتی و آشنایی آن‌ها با دوربین عکاس است. بیشتر عکس‌ها مانند ترکیب‌بندی‌های رایج در این‌گونه عکس‌های شخصی و سردستی، افراد حاضر در عکس‌ها را در نقاط اصلی و مرکز توجه کادر قرار می‌دهند و به‌طور کلی می‌توان آن‌ها را روایت‌هایی ساده و لطیف از زندگی‌‌ افرادی که روزگاری را در کنار عکاس سپری کرده‌اند، دید. البته شاید تک‌عکس‌هایی در‌ کتاب یافت شود که از مشخصات یاد شده تخطی کرده و وجوهی دیگر را در بر بگیرند.

بیشتر که در عکس‌ها، آدم‌ها و دورانشان غرق شویم، چیدمان عکس‌‌ها (که اشاره‌ای کوتاه به آن داشتیم) خود را عیان می‌سازد. آن‌ها از خانواده شروع شده، به دوستان ادامه یافته، پس از آن سلف‌پرتره‌‌های عکاس را شامل می‌شوند و در انتها با عکس‌هایی از میهمانی‌ها و دورهمی‌هایی که آو و دوستانش را به تصویر می‌کشند، به سوی پایان می‌روند. عکس انتهای کتاب میزی خالی را نشان می‌دهد که نوشته‌ی «میهمانی به پایان رسیده‌ است» در صفحه‌ی مجاور، آن را همراهی می‌کند. چیدمان از فضایی به‌شدت خانوادگی و شخصی، به اشخاص دیگر می‌رسد؛ پس از آن عکاس با خود و در انتها با جمعی شامل خود و دیگران رو‌به‌رو می‌شود.

اما آیا ماجرا در همین‌جا به پایان می‌رسد؟ آیا اهمیت عکس‌‌های کتاب به آدم‌های آن و دورانشان ختم می‌شود؟ سؤال‌هایی که می‌توان آن‌ها را ضمیمه‌ای بر سؤال‌های ابتدای کتاب دانست و همچنین با هربار نگاه و مطالعه‌ی دوباره‌ی کتاب، به تعداد آن‌ها افزود. آنچه واضح است این است که کتاب سفری را آغاز کرده و از طریق چینش دوباره و کنار هم قرار گرفتن عکس‌ها، زمینه‌ی تازه‌ای برای آن فراهم شده است که شاید از طریق این سفر و چینش، معنایی تازه به آن‌ها بخشیده شود. اُه! چه زیبایی‌یی! مخاطب را با خود به سال‌‌هایی دور برده و در کنار افراد و زندگی‌هایی قرار می‌دهد که در آن روزگار اقلیتی فرهنگی از مردم را شکل داده بودند. سفری دوست‌داشتنی و لطیف که لحظاتی گذارا از عصری دلنشین را به‌خاطر می‌آورد.

اطلاعات تصاویر: طراحی و تنظیم : آریا کسایی - آنارشیویست‌ها - یکم | صفحه آرایی / ویرایش تصاویر : اشکان قاسمی | پروژه‌ی استودیوکارگاه - تهران 1398 | این کتاب با همراهی گالری دستان،‌ آستین و استودیوکارگاه منتشر شده است | تصاویر متعلق به صفحه اینستاگرام استودیو کارگاه است که در بیست دسامبر 2020 انتشار داده شده است.