معرفی کتاب «دفتر یکم»؛ درباره‌ی هنر آوت‌سایدر

«دفتر یکم» کتابی است در توضیح و تفسیر هنر آوت‌سایدر که به‌تازگی توسط پلتفرم بیرون و با نظارت مرتضی زاهدی و نیروانا پرویزی مطلق به‌چاپ رسیده است. این کتاب با همکاری گالری محسن و گالری آوت‌سایدراینن، همزمان با برگزاری «هشتمین نمایش سالانه‌ی آوت سایدرآرت» در زمستان ۱۴۰۰ منتشر شد.

«دفتر یکم» به دو زبان فارسی و انگلیسی و با مراجعه به مقالاتی از لیزا اسلومینسکی، جیمز برت، گابریله جیرولامینی، کالین رودز، مرتضی زاهدی، نیکو فان درانت، فرنک مارسکا و رندال موریس به معرفی و بررسی مفاهیم مختلفی درباره‌ی هنر آوت‌سایدر پرداخته است. این کتاب با ادبیاتی روان و ترجمه‌ی حمید خداپناهی، می‌کوشد تا مخاطبان را با سیر تاریخی این سبک از هنر، دلایل نام‌گذاری، پیش‌فرض‌ها، چارچوب‌های رایج و دسته‌بندی‌های مرسوم آن آشنا کند.

اصطلاح «آوت‌سایدر آرت» نخستین‌بار در سال ۱۹۷۲ توسط راجر کاردینال، پژوهش‌گر انگلیسی، به‌عنوان پایه‌‌ای برای «آرت بروت» یا «هنر خام» مطرح شد؛ هم‌چنین، ژان دوبوفه نقاش و مجسمه‌ساز فرانسوی نیز به‌عنوان شناخته‌شده‌ترین مدافع هنر خام، پس از جمع‌آوری مجموعه‌ای از نقاشی‌های کودکانه در دهه‌ی ۱۹۴۰ و حمایت از «گرافیتی» به‌عنوان هنری مردمی، توجه خود را به آثار هنرمندان خودآموخته و بیماران روانی معطوف کرد.

در دهه‌ی ۱۹۹۰ میلادی علاوه‌بر آثار افرادی که بدون آموزش‌های آکادمیک و خارج از دایره‌ی هنرمندان تعلیم‌دیده به خلق هنر می‌پرداختند، آثار برخی از افراد با معلولیت‌های ذهنی یا بیماری‌های روانی نیز در دسته‌ی هنر آوت‌سایدر جای گرفت.

یکی از مهم‌ترین بخش‌های «دفتر یکم» تفکیک هنر آوت‌سایدر به شاخه‌های مختلفی ازجمله هنر خودآموختگان، هنر ترایبا، هنر نائیو و هنرهای محلی یا فولک آرت را موضوع کار خود قرار داده است. هرچند باید درنظر گرفت که جداسازی این تعاریف از یکدیگر کار آسانی نیست، اما کتاب «دفتر یکم» بر بازشناسی دقیق و دسته‌بندی این هنرها کوشیده است.

در این کتاب ذکر می‌شود که مشخصه‌ی اصلی آثار آوت‌سایدر، خودانگیختگی و ابداع‌گری در خلق آن‌هاست؛ هم‌چنین در نگاهی دقیق‌تر، هنرمندان خودآموخته افرادی معرفی می‌شوند که تعلیمات آکادمیک هنر ندیده‌اند و در سنین بالاتر، به‌صورت خودآموز دست به خلق هنرهای تجسمی می‌زنند. بااین‌وجود لازم به تأکید است که در این تعاریف، تمام هنرمندان غیرآکادمیک و آموزش‌ندیده، هنرمند آوت‌سایدر محسوب نمی‌شوند؛ درواقع هنرمندانی که تا حدودی، هرچند اندک، در ارتباط  با دنیای هنر و نخبگان فرهنگی بوده‌اند، خارج از این دسته قرار می‌گیرند.

در تکمیل آن‌چه گفته شد، می‌توان به بخشی از مقدمه کتاب اشاره کرد: «واقعیت این است که هنرمند آوت‌سایدر آثارش را برای آن‌که به تماشا، فروش یا نقد و بررسی گذاشته شود، نمی‌آفریند و اصلاً درگیر سلیقه و ذائقه‌ی جریان اصلی نیست؛ اما ارزش‌های جامعه‌شناسانه، تاریخی و فرهنگی مهم دیگری سبب می‌شود تا باوجود همه‌ی مقاومتی که برخی از هنرمندان، منتقدان، تاریخ‌نگاران و نظریه‌پردازان هنری در برابر پذیرش آن از خود نشان می‌دهند، هنر آوت‌سایدر به موازات جریان اصلی هنر با جدیت حرکت کند.»

مطالعه‌ی کتاب «دفتر یکم» به علاقه‌مندان حوزه‌ی هنرهای تجسمی، از خریداران تا دانشجویان، هنرمندان و پژوهش‌گران این حوزه پیشنهاد می‌شود.

شایان ذکر است که طرح روی جلد کتاب اثری از داوود کوچکی، یکی از شناخته شده‌ترین هنرمندان آوت‌سایدر ایرانی می‌باشد. هم‌چنین، صفحه‌آرایی این کتاب توسط مجید اصغری، ویرایش متون توسط آناهید دهقانی و طراحی گرافیک، چاپ و تولید آن توسط استودیو طبل صورت گرفته است.

تصویر کاور و اسلایدر:

• darz.art