معمای مارک روتکو ـ تاریخچه‌ی مختصری از یک هنرمند اسرارآمیز

مارک روتکو (Mark Rothko) در قلم‌رو تاریخ هنر به‌عنوان شخصیتی معماگون شناخته می‌شود. بوم‌های نقاشی‌های او از احساس و انرژی سرشار هستند. رد قلم‌موهای او گواهی است بر پیچیدگی‌های تجربه‌ی انسانی. بااین‌حال ورای رنگ‌های زنده و خلاقیت بی‌حدوحصر، روایتی درهم‌تنیده با ویژگی‌ها و اسراری نهفته است که به یک میزان دل‌ربا و حزن‌انگیز است. 

روتکو به‌دنبال برانگیختن واکنش‌های احساسی ژرف در بینندگان، در طوفان درونی افکارش گم گشت. معمای ماندگار مارک روتکو، از زندگی آشفته تا مرگ توجیه‌ناپذیر او و هم‌چنین رکوردشکنی‌‌های فروش [آثار] و رسوایی‌های بعد آن، هنردوستان و پژوهش‌گران سرتاسر جهان را مجذوب خود ساخت.
 هنر روتکو جلوه‌گر تضاد‌، عصیان، اثربخشی و به‌طور هم‌زمان موجد کام‌یابی و تلاطم بی‌مانند برای کسانی است که خواستار مالکیت بوم‌های او هستند. برجسته‌ترین نمونه از چنین تقابلی، رکوردشکنی شاه‌کار «شماره‌ی ۶ (یاسی، سبز و قرمز)» (۱۹۵۱) با قیمت شوکه‌کننده‌ی ۱۸۶ میلیون‌دلار است. این معامله که با هر استانداردی موفقیت‌آمیز بود، موجب یکی از انگشت‌نما‌ترین رسوایی‌ها به‌نام ماجرای بوویه (Bouvier Affair) در دنیای هنر شد. 
ماجرای بوویه در سال ۲۰۱۴ فاش شد؛ هنگامی‌که دیمیتری ریبولولف (Dmitry Rybolovlev)، بیلیونر روسی، اثر شناخته‌شده‌ی روتکو، «شماره‌ی ۶»، را از ایوس بوویه (Yves Bouvier)، دلال هنری سوئیسی، به‌قیمت ۱۸۶ میلیون‌دلار خریداری کرد. جدای از ارزش عددشناسی عدد ۶، مشارکت بیلیونر روسی و دلال هنری پرحاشیه‌ی سوئیسی در خرید این اثر هنری لایه‌های دیگری از رمز و راز را [به این ماجرا] می‌افزاید. این رکوردشکنی توجه رسانه‌ها را به خود جلب کرد و هم‌چنین اثر هنری را در یک رسوایی به دام انداخت که در سراسر دنیای هنر طنین‌انداز شد. ریبولولف بعدها متوجه شد که بوویه این اثر را به قیمت تقریبی ۱۰۷ میلیون‌دلار خریداری کرده و آن را به قیمت تقریبا دو برابر به او فروخته است. ریبولولف با احساس فریب‌خوردگی، اقداماتی قانونی را آغاز کرد که منجر به مجموعه‌ای از پرونده‌های قضایی شد. این ماجرا بخشی از تاریخ بازار هنر را تشکیل می‌دهد. 
مارکوس یاکولِویچ روتکوویتس (Markus Yakovlevich Rothkowitz) که بعد‌ها به‌نام مارک روتکو شناخته شد، در سال ۱۹۰۳ در خانواده‌ای یهودی در شهر آرام دوینسک، امپراطوری روسیه (اکنون بخشی از لتونی است) متولد شد. تربیت او که با معنویت و عرفان عجین بود، زمینه‌ساز فعالیت‌های هنری آینده‌ی او شد. کشش روتکو به اسطوره‌شناسی، آیین‌های باستانی و فلسفه‌ی وجودی از همان ابتدا ظاهر گشت و گذرگاه بینش هنری او را شکل داد. روتکو در ده‌سالگی با ریشه‌های اروپایی خود خداحافظی کرد و به‌همراه خانواده‌اش به خیابان‌های سرزنده‌ی پورتلند، اورگن مهاجرت کرد. در این چشم‌انداز نو، در بحبوحه‌ی چالش‌های مالی و محیط‌های ناآشنا، اشتیاق روتکو به هنر سستی‌ناپذیر باقی ماند. عزم او برای پی‌گیری حرفه‌ی هنری‌اش برخلاف موانعی که پیش رو داشت، او را به پیش می‌راند. روتکو در اجتماع پرجنب‌وجوش هنری شهر نیویورک، زمینه‌ی مناسبی برای اکتشافات هنری خود یافت. او که توسط آثار نقاشان مدرنیست احاطه شده و تحت‌تأثیر هنرمندانی هم‌چون پاول کله (Paul Klee) و ژارژ رو (Georges Rouault) قرار گرفته بود، با پشت‌کار فراوان قدم به مسیری متمایز گذاشت. روتکو در مباحثه با هنرمندانی مانند آدولف گوتلیب (Adolph Gottlieb) و بارنت نیومن (Barnett Newman)، با تکیه‌‌بر ظرفیت هنر برای پرداختن به خلأ‌های معنوی به مبارزه پرداخت. 
دهه‌ی ۱۹۳۰ دوره‌ی مهمی را در زندگی روتکو رقم زد؛ چراکه او در سال ۱۹۳۲ با ایدت سَچِر (Edith Sachar)، طراح جواهرات، که در جریان بازدید از دریاچه‌ی جورج نیویورک با او آشنا شد، ازدواج کرد. پیوند آن‌ها نیروی تثبیت‌کننده‌ای را در راستای ابهامات مسیر هنری روتکو ایجاد کرد. علی‌رغم وخیم شدن معضلات مالی ناشی از رکود بزرگ (Great Depression)، روتکو در تعهد خود به هنر راسخ ماند. او حتی آثاری از دوره‌ی پیش از نوجوانی خود را در نمایش‌های اولیه‌اش گنجاند تا درآمد بیش‌تری داشته باشد. 
تکامل هنری روتکو در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ میلادی تغییری ژرف یافت؛ چرا که او کوشید آثاری بزرگ‌مقیاس با گستره‌های رنگی و فرم‌های هندسی مشخص خلق کند. روتکو با چشم‌پوشی از نام تولد خود (روتکوویتس) در راستای ماهیتی انگلیسی‌ماب به‌دنبال بازتعریف هنر بود. استودیوی او به‌عنوان پناه‌گاهی از هرج‌ومرج خلاقانه، به زادگاه نقاشی‌های موشکافانه‌ای تبدیل شد که هر لایه از رنگ‌دانه با عمق و درخشش درآمیخته بود. 
روتکو علی‌رغم موفقیت بیرونی، در طول زندگی خود با پریشانی درونی و اضطراب وجودی دست‌به‌گریبان بود. درون‌مایه‌های میرایی و وضعیت انسانی که آثار او را دربرمی‌گیرد، بازتابی است از کاوش سرسختانه‌ی او برای دریافت معنا. روتکو تحت‌تأثیر فیلسوفانی هم‌چون فریدریش نیچه (Friedrich Nietzsche) و نویسندگانی هم‌چون کارل یونگ (Carl Jung) و تی‌. اس‌. الیوت ( T. S. Eliot) اسطوره را ابزاری قدرتمند برای پرداختن به پوچی معنوی در دنیای مدرن یافت. 
مارک روتکو در ۲۵ فوریه سال ۱۹۷۰، در سن ۶۶سالگی درگذشت. گمانه‌زنی‌ها پیرامون شرایط مرگ روتکو از سوء‌مصرف مواد به‌ویژه باربیتورات‌ها حکایت می‌کند. گزارش‌ها به مصرف الکل و آرام‌بخش به مقدار زیاد اشاره دارد و سؤالاتی پیرامون نقش احتمالی آن‌ها در تصمیم سرنوشت‌ساز او ایجاد می‌کند. با این وجود چرایی دقیق درگذشت روتکو در هاله‌ای از ابهام است.

مرگ روتکو پایانی نبود، بلکه آغاز حماسه‌ی قانونی تلخی بود که تاروپود پیوندهای خانوادگی او را از هم درید. پس از درگذشت روتکو، فرزندان او از ازدواج سابقش با مل، همسر دومش، درگیر شدند و اعتبار وصیت‌نامه‌ی روتکو را که عمدتا به‌نفع همسر دومش بود به چالش کشیدند. دادگاه به میدانی برای بروز تنش‌های عاطفی تبدیل گشت. 

منبع:

• worldart.news

تصویر کاور و اسلایدر:

• worldart.news