حراج آثار پیداشده‌ی مارکو گریگوریان در «بونامز» نیویورک 

هنگام سخن از نخستین‌ها در هنر نوگرای ایران، نام مارکو گریگوریان (۱۳۰۴ـ ۱۳۸۶) هنرمند ایرانی‌ـ ارمنی‌تبار، در میان هنرمندان پیشرو بیش از همه به چشم می‌آید. هنرمندی جهان‌وطن با شخصیتی کاریزماتیک که او را از پیشگامان هنر مفهومی⁽¹⁾ و به‌عنوان بنیانگذار نخستین بینال نقاشی تهران (۱۳۲۷) می‌شناسیم. علاوه‌براین مارکو از پایه‌گذاران کانون هنرمندان نوگرای ایران، از پیشروان هنر محیطی و مؤسس گالری استتیک، یکی از نخستین گالری‌های مدرن ایران، (۱۳۳۳) و از نخستین هنرمندانی است که به‌سمت جریان پاپ آرت غربی روی آورد. او هنرمندی بود که با استفاده از کارماده‌ی وطنی در بیانی مدرن، آثاری جهانی خلق می‌کرد و به نحوه‌ی نمایش خود و آثارش برای جلب توجه مخاطب آگاه بود. گرایش به اکسپرسیونیسم و پس از چندی بیان انتزاعی، تمایل صوری به پاپ آرت و تجربه‌ی انواع چیدمان و اجرا، او را به هنرمندی پرکار در شیوه‌های متعدد بیانی تبدیل ساخت.   

شرکت در حراج هنر مدرن و معاصر بین‌الملل که در آبان 1386 (اکتبر 2007) در خانه‌ی حراج کریستیز دبی برگزار شد، اولین حضور آثار مارکو گریگوریان در رویداد‌های حراج به شمار می‌آید. عنوان گران‌ترین کار این هنرمند تا سال ۲۰۲۲ به اثری با عنوان «تقاطع‌ها» تعلق داشت که در رویداد حراجی اسفند 1386 (مارس 2008) که در خانه‌ی حراج بونامز دبی برگزار شد، با قیمت ۲۶۴ هزار دلار چکش خورد. قرار است در تازه‌ترین رخداد خانه‌ی حراج بونامز نیویورک، ۴۶ اثر از گریگوریان از ۱۰ تا ۲۳ ژوئن ۲۰۲۲ به مزایده گذاشته شود. رویدادی که به گفته‌ی بونامز بسیار نادر است؛ چرا که کمتر خانه‌ی حراجی این امتیاز را دارد تا آثار هنرمندی مطرح را از مجموعه‌ی خانوادگی او به فروش بگذارد.

حراجی بونامز رقیب دو خانه‌ی حراج کریستیز و ساتبیز، در سال ۱۷۹۳ در لندن افتتاح شد. این خانه‌ی حراج به موفقیت در فروش آثار هنری آسیایی شهرت دارد. در واقع نقطه‌ی تمایز بونامز از سایر حراجی‌ها، رویکرد ویژه‌‌ی آن نسبت به بازارهای جدید بوده است. به‌عنوان‌نمونه بونامز در سال ۲۰۰۹ برای نخستین‌بار هنر آفریقا را به عرصه‌‌ی جهانی بازار هنر معرفی کرد. این خانه امروز دو مرکز در لندن و مراکز متعددی در اقصی نقاط جهان دارد. 

کمینه‌ی برآورد قیمت آثار به‌فروش‌گذاشته‌شده در حراج پیشِ رو، ۵۰۶ هزار دلار و بیشینه‌ی برآورد قیمت ۷۲۹ هزار دلار است. آثار مزبور که از مجموعه‌ی خانوادگی هنرمند است، ۵۰ سال فعالیت هنری مارکو گریگوریان را پوشش داده و مجموعه‌ای از آثار اکسپرسیونیستی، انتزاعی، خاکی، قالی‌ها و تنوع وسیعی از کارماده و شیوه‌ی اجرا، از رنگ‌روغن تا کاه روی بوم، ترکیب مواد روی پنل چوبی، حکاکی، بافت، چاپ روی چوب، ترکیب مواد روی تخته و موضوعات متنوعی چون پرتره («خودنگاره‌ی هنرمند»، «سابرینا»، «پرتره‌ی اندیشناک» و...)، پیکره‌های انسانی («آدم وحوا»، «پناهندگان» «برهنه» و...)، طبیعت بی‌جان، نمای شهری ، جنگل، درخت زندگی و نقش‌برجسته‌های انتزاعی و... را شامل می‌شود.  قیمت برآوردشده برای ۵ مورد از گران‌ترین آثار حراجی به شرح زیر است:

• «کار خاکی افقی و عمودی» (۱۳۶۱)، کاه روی بوم، برآورد قیمت: ۷۰۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰۰ دلار.
• «تابستان ۱۹۸۹» (۱۳۶۸)، کاه روی ترکیب مواد بر تخته،  برآورد قیمت: ۶۰۰۰۰ تا ۸۰۰۰۰ دلار.
• «بدون عنوان»، ترکیب مواد روی تخته، برآورد قیمت: ۴۰۰۰۰ تا ۶۰۰۰۰ دلار.
• «سنگک» (۱۳۴۵)، سنگک، کاه، گل، رزین و سنگ روی ترکیب خاک بر کرباس، برآورد قیمت: ۲۵۰۰۰ تا ۳۵۰۰۰ دلار.
• دو تابلوی انتزاعی با عنوان خسوف (۱) و (۲)، (۱۳۶۷)، شیء روی ترکیب اکریلیک و مواد روی تخته، برآورد قیمت: ۲۰۰۰۰ تا ۳۰۰۰۰ دلار.

بر این اساس گران‌ترین آثار ارائه‌شده در این حراجی متعلق به مجموعه آثار خاکی و نقش‌برجسته‌های انتزاعی اوست. این آثار در قالب‌های مستطیل و مربع، شاید به ذهنیت هنرمند نسبت به گذشته‌اش اشاراتی دارد که در مهاجرت‌های پیاپی و احساسی از دلتنگی برای خاک زادگاهش شکل یافته است. مواد طبیعی به‌کاررفته در ساخت این آثار، مانند یونجه، ماسه، شن و خاک رس بر سطح بوم، منجر به ایجاد بافتی مفهومی می‌شود. مفهومی که هنرمند از طریق رسانه و فرم، گاه با پیوند میان دایره و مربع به نشانه‌ی آسمان و زمین، روح و ماده و چرخه‌ی زندگی و مرگ، در پی انتقال آن است؛ آن‌جا که زندگی تازه چون خرمنی طلایی، به‌سان طلوع خورشید از پیش‌زمینه‌ی خشک‌شده می‌روید. 

پانویس:

1. ذکر این نکته ضروری است که با آن‌که گریگوریان و تعدادی از هنرمندان نوگرا در «گروه آزاد نقاشان و مجسمه‌سازان» (1353) در نمایشی تحت عنوان «کارهای آبی» (1354) برای نخستین‌بار حضور هنر مفهومی در ایران را به‌صورت یک جریان پایه‌ریزی کردند؛ اما سال‌ها پیش از این در گالری سیحون، اولین چیدمان هنر مفهومی توسط کامران دیبا با عنوان «آب‌باز زبردست» (1346) ارائه گردید. این اثرِ چندرسانه‌ای، ترکیبی از دیوارها و جعبه‌های بزرگ بود که روی آن‌ها پیکر انسانی در اندازه‌ی طبیعی نقاشی شده بود و لوازم آب‌رسانی، شیر و اتصالات و ابزار لوله‌کشی، آن‌ها را به هم متصل می‌کرد.

تصویر اسلایدر: 

• مارکو گریگوریان | 1368| تابستان ۱۹۸۹ | 203.2 × 352سانتی‌متر | کاه روی ترکیب مواد بر تخته