نمایش سِم. اِی در ترکیه: «سرخوردگی از دنیای هنر مرا به‌سمت ساختن هنر با میم‌ها سوق داد»

بسیاری معتقدند میم بستری جدید برای قدردانی از شوخی‌طبعی است؛ شکل جدیدی از کمدی، نقد و اعتراض که به خاطره‌ای جمعی، مسئله‌ای فراگیر و آشفتگی‌ای چنگ می‌زند که گریبان‌گیر همه بوده است و پیوندهای اجتماعی را قوت می‌بخشد، شاید همان‌طور که لطیفه‌ها، کارتون‌ها و کاریکاتورها سال‌ها این نقش را بر عهده داشته‌اند. البته بسیاری هم میم‌ها را به‌خاطر محبوبیت‌شان ابزار بازاریابی پارتیزانی می‌دانند؛ بااین‌همه آن‌چه این رسانه‌ی جدید را از دیگر نمونه‌ها منفک می‌کند، محبوبیت، دامنه‌ی اثرگذاری و آسان‌فهم بودن آن است. میم یا یاده در شکل امروزی‌اش، مبتنی‌بر تصویر است، تصویری که بر نظرات، نمادها و یا کنش‌های فرهنگی دلالت دارد. از این منظر می‌توان میم‌ها را سرنخ‌هایی مردم‌شناسانه قلمداد کرد. همین مقدمه ورودی مناسبی است برای آشنایی با سِم. اِی (Cem .A).

سِم. اِی هنرمند و نمایش‌گردانی است که با رویکردی مردم‌شناسانه به هنر وارد شده است. بسیاری او را با حساب کاربری freeze_magazine@ می‌شناسند، حسابی که از زمان شکل‌گیری و رونق، شکلی نوین از همکاری بین هنرمندان و نقد درون‌گروهی را به جامعه‌ی هنری معرفی کرده است. در سال ۲۰۱۹ حساب کاربری freeze_magazine@ در اینستاگرام شروع به فعالیت کرد. سِم. اِی نمایه‌ای ناشناس را به‌دست گرفته بود و از بستر میم‌ها به نقد و اطلاع‌رسانی مشغول بود. ناشناس بودن فرصتی برای او فراهم کرده بود تا به سرفصل‌هایی اشاره کند که در فضای رسانه‌ی رسمی کمتر مجال پرداخت پیدا می‌کردند.

اخبار حقیقی حالا جایی بیرون از رسانه‌های مرسوم و شناخته‌شده دست‌به‌دست می‌شد. صفحه‌ای ناشناس ادعای آزارگری یوهان کونیگ، گالری‌دار آلمانی، را رسانه‌ای می‌کرد و سوال‌هایی جدی درباره‌ی بودجه‌ی دولتی و خصوصی موزه‌ها می‌پرسید. خود هنرمند معتقد است که میم‌ها از دریچه‌ای فراانعکاسی با مخاطب مواجه می‌شوند و به‌همین‌خاطر رسانه‌ای مناسب برای انتقال مفهومی درون‌گروهی به‌حساب می‌آیند. سِم. اِی معتقد است که مسئله‌ی او بقا و ازخودبیگانگی یک هنرمند است، درد و اشتیاقی که برای خلق و به‌رسمیت شناخته شدن در دنیای جهانی هنر به دوش می‌کشد. از این‌جهت حساب کاربری freeze_magazine@ دعوت‌نامه‌ای غیررسمی‌ است برای یک اتحادیه‌ی کوچک و مستقل، که پیوندها را تحکیم و بحران‌ها را عیان می‌کند. همین اتحادیه‌ی کوچک بود که بعدتر توجه موزه‌داران و مجموعه‌داران بسیاری را به‌خود جلب کرد و باعث شد تا سِم. اِی نمایشی برای دکومنتا ۱۵ تدارک ببیند.

صفحه‌ی freeze_magazine پیش‌تر و در اوایل سال ۲۰۲۲ هم از طرف مرکز باربیکن دعوت شده بود تا اولین رویداد نمایشی خود را در انگلستان برگزار کند؛ بااین‌حال دعوت به دکومنتا اتفاقی نو بود. باربیکن، برای نمایش، صفحه‌های مانیتور را به سِم. اِی اختصاص داده بود؛ صفحه‌هایی که قرار بود اطلاعات رویداد نمایشی، مؤسسه و ساعت و سالن کنسرت‌ها را به اطلاع مخاطبان برسانند، حالا به بستری برای شکلی از مداخله‌ در گفتمان اتوکشیده‌ی فضاهای رسمی تبدیل شده بودند. سِم. اِی در مصاحبه با آرت‌نیوزپیپر اعتراف کرده بود که نه‌فقط مخاطبان خود نمایش، بلکه رهگذرانی را هدف گرفته که برای یک آخرِهفته سینما رفتن به مرکز باربیکن آمده بودند. صفحه‌های نمایش، میم‌ها یا نوشته‌هایی را نشان می‌دادند که سِم‌. اِی تدارک دیده و درحالی‌که مخاطبان مشغول تماشای تصاویر بودند، تَرکی روی صفحه ظاهر می‌شد. سِم. اِی توضیح داده بود که موتیف ترک، درواقع ابزار جلب‌نظر مخاطب است تا با این سؤال‌ها روبه‌رو شود که آیا قرار است با اثری هنری مواجه شوم؟ یا صرفاً یک مشکل فنی است و باید به کسی اطلاع دهم که صفحه‌ی نمایش ترک خورده؟ هنرمند از این که مخاطبِ معذب و نگران نمی‌داند که باید از کسی بپرسد این اثری هنری است یا تنها نقصی فنی، فضایی می‌سازد تا نه‌تنها به سؤال دیرینه‌ی «هنر چیست» بازگردد، بلکه ساختارهای درونی اتوکشیده‌ی موزه‌ها و نمایشگاه‌سازی غربی را نقد کند.

بااین‌حال سِم. اِی در دکومنتا ۱۵ نه‌تنها به‌عنوان هنرمند، بلکه به‌عنوان نمایش‌گردان نیز مشارکت می‌کند. قرار است که سِم. اِی و تیم تحقیقاتی‌ای متشکل از صفدر احمد، هنرمند و کارشناس مجلات خانگی، نینو بولین، نویسنده و کارتونیست، گروه کتابخانه‌ی کلکتلا! و دَن پرجووش، در طول ۱۰۰روز برگزاری رویداد دکومنتا ۱۵، الگوهای رفتاری فضای هنری را شناسایی‌ کنند تا الهام‌بخش تحقیقات، آثار هنری جدید و پروژه‌های مشارکتی دیگری باشند.

در همین‌هفته گالری‌ای به نام ورسُس آرت پراجکت (Versus Art Project) در ترکیه میزبان مجموعه‌ای جدید از سِم. اِی خواهد بود؛ مجموعه‌ای که درست مانند ماهیت میم، مشارکتی است. از ۱۵ سپتامبر تا ۲۳ اکتبر، رویداد «مفتخرم که اعلام کنم...» فضای مبهم گفتمانی دنیای هنر را به نقد خواهد گذاشت. سِم. اِی برای تهیه‌ی این مجموعه از دوستان، آشنایان و حتی غریبه‌ها دعوت کرده تا در ساخت میم‌ها با او مشارکت کنند. متن‌ها متنوع‌اند، برخی واکنشی لحظه‌ای و روزمره‌اند به چالش‌های یک هنرمند و برخی دیگر هم به‌دنبال یافتن پاسخی برای سؤال‌های مرسوم دانشگاهی‌اند. سِم. اِی اقرار می‌کند که شیفته‌ی دنیای میم‌هاست. میم‌ها عادات، داستان‌ها و خرده‌روایت‌هایی‌اند که از شخصی به شخص دیگر رونویسی می‌شوند. خصیصه‌ی بنیادین میم‌ها همین اشتراک در استخوان و اسکلتی ثابت است که هم برای مخاطب و هم برای مشارکت‌کننده، احساس در جمع بودن و تعلق را تداعی می‌کند. مضاف‌بر این‌که ساخت یک میم زمان زیادی هم از مخاطب نمی‌گیرد، به‌ویژه اگر با فضای زیسته‌ی او مرتبط باشد و همین است که میم‌ها را به بستری برای شکل دادن به اعتراضی سریع مناسب کرده است. به‌زعم بسیاری از مردم‌شناس‌ها، میم عنصری است که فرهنگ را تکرار می‌کند و تکامل می‌بخشد،  عنصری از خانواده‌ی فرهنگ مانند سنت، باور، ملودی یا مد که می‌تواند در حافظه‌‌ی یکی حفظ شده و به حافظه یا ذهن دیگری منتقل شود. رویداد «مفتخرم که اعلام کنم...» قرار است مجموعه‌ی میم‌ها را در فضایی مکعبی‌شکل و سفید به‌نمایش بگذارد؛ فضایی که به یک اتاق مطالعه‌ی بزرگ بدل خواهد شد، روایت‌هایی کوتاه و شخصی در پیکره‌ای ثابت و اشتراکی. پیام هنرمند عیان و واضح است: میم‌ها عناصر فرهنگی انسان معاصرند و باید با دقت مطالعه شوند. 
 

 
منابع:

• www.theartnewspaper.com/2022/05/05/my-disillusionment-with-the-london-art-world-led-me-to-make-art-with-memes-artist-cem-a-on-his-barbican-exhibition
• documenta-fifteen.de/en/lumbung-members-artists/cem-a
• news.artnet.com/art-world/how-viral-meme-maker-freeze_magazine-aka-artist-cem-a-won-over-the-art-world-by-farce-2174371
• www.cem-a.com/about

تصویر کاور و اسلایدر:

• www.theartnewspaper.com