آرت‌فر «ایندیا»؛ تبادلات هنری بین هند و پاکستان

از ابتدای سال ۲۰۱۹ میلادی، هند و پاکستان به‌طور دوجانبه توافق کرده‌ بودند که تجارتی بین دو کشور در جریان نباشد. ماه مه همین‌سال، هردو کشور پذیرفتند که وضعیت تجارت را برای مدت نامعلومی بدون تغییر رها کنند. بخش قابل‌توجهی از این تصمیم به مناقشه بر سر کشمیر برمی‌گشت. کشمیر از بعد از خروج انگلیسی‌ها، منطقه‌ای جنجال‌برانگیز به‌حساب می‌آمد. تقسیم اراضی پیش از خروج انگلیسی‌ها در دست دولت استعمارگر بود و انگلستان در حالی از هند خارج شد که منطقه‌ی کشمیر را در خصوص اختیار الحاق به پاکستان یا هند آزاد گذاشت. قاعده‌ی پیشین این بود که بر اساس اکثریت مذهبی و بومی منطقه، تصمیم گرفته شود که ایالت موردبحث باید بخشی از هندوستان، که انگلیسی‌ها آن را «کشور هندوها» می‌نامیدند، به‌شمار آید یا باید به پاکستان، کشور مسلمانان، ملحق شود. کشمیر بعد از خروج، طبق قاعده‌ی پیشین باید به پاکستان تعلق می‌گرفت؛ بااین‌حال مهاراجه‌ یا امیر وقت، آن را به هندوستان واگذار کرد و این آغاز درگیری بود. بیش از سه جنگ و بیش از هفتادهزار کشته، محصول نزاعی بود که بین دو کشور درگرفت و البته به‌وضوح از کشورهای ذی‌نفع هم تغذیه می‌شد.

بااین‌همه، اگرچه روایت اقتصاد روزمره‌ی شهروندان دو کشور از منازعات منطقه رنگ می‌گرفت، ولی مقاومت در برابر اختلافات، مرزهایی نو برای هردو طرف تعیین کرده بود. پاکستان وعده داده بود که تجارت با هند را قطع خواهد کرد، اما فقط در فاصله‌ی زمانی بین ماه مه تا ماه آوریل، تجارت رسمی بین دو کشور بیش از ۱۴۲میلیون دلار برآورد شده بود. تأکید کنیم که این تنها آماری است که به‌شکل رسمی به ثبت رسیده است.

تجارت هنر منطقه هم در وضعیتی کم‌وبیش مشابه به سر می‌برد. به نظر می‌رسد با وجود موانع متعدد و فزاینده، هنر راه خود را پیدا کرده است. از سال ۱۹۹۰ که به گمان بسیاری دوره‌ی رونق هنر شبه‌ قاره‌ی هند به‌حساب می‌آید، تجارت هنر بی‌سروصدا و از بسترهای جایگزین در جریان است. دبی در چند سال اخیر، مسیر شماره‌ی یک هردو کشور برای مبادله‌ی کالا به‌حساب می‌آید. گمان‌ها حاکی از این است که ۵میلیارد دلار کالا بین پاکستان و هند از طریق کشورهای ثالث مثل امارات و سنگاپور، مبادله شده که از این میزان دو سوم به دبی رسیده است. به این نکته اشاره کنیم که آثار هنری، عتیقه‌ها و اشیای کلکسیونی (به‌جز جواهرات) هنگامی‌که از دبی به هند و پاکستان وارد می‌شود، در هردو کشور مشمول مالیاتی پنج‌درصدی خواهد بود. بااین‌وجود، مالیات پنج‌درصدی در مقایسه با هزینه‌های سنگینی که از بعد ۲۰۱۹ متوجه هردو کشور بود، مبلغی قابل‌چشم‌پوشی است.

در دوره‌های پیشین آرت‌فر ایندیا تلاشی هماهنگ از سمت کارکنان، هنرمندان و غرفه‌داران صورت گرفته تا صدای هنرمندان پاکستانی آن‌طور که شایسته است شنیده شود. این سنتی دیرین است و درست به اندازه‌ی خود آرت‌فر ایندیا قدمت دارد. وقتی درباره‌ی هنر آسیا حرف می‌زنیم، حذف کردن پاکستان امکان‌ناپذیر است. خوش‌خیالی است اگر گمان کنیم هنرمند پاکستانی در هند از همان دسترسی‌هایی برخوردار است که هنرمند هندی. بااین‌حال تمرین همیشه با قدم‌های جمعی و شاید بتوان گفت کوچک شروع می‌شود و البته با خیال آینده‌ای برابر. در نسخه‌های متأخرتر این رویداد، مثل آرت‌فر ایندیا ۲۰۲۲، موانعی عیان‌تر از پیش بر سر راه هنرمندان پاکستانی ظاهر شده است. در رویداد امسال که در آوریل برگزار شد، نقاش بریتانیایی‌ـ‌پاکستانی مقیم لندن، از دریافت ویزا برای بازدید از هند محروم ماند. آرت‌ نیوزپیپر نام او را فاش‌نشده نگه داشت و اعلام کرد هنرمند نگران صدور ویزا برای دوره‌های بعد است. به‌هرجهت این مشکل مسئله‌ای مختص هنرمند بریتانیایی‌ـ‌پاکستانی نیست. جِگدیپ جِگپال (Jagdip Jagpal)، مدیر آرت‌فر ایندیا بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱، اعلام کرده که وضعیت هنرمند بریتانیایی وضعیتی فراگیر است و هربار که نمایشی انفرادی با گالری هندی ترتیب داده، این رویداد به‌دلیل مشکلات مرتبط با ویزا منحل شده است.

جِگپال یادمان می‌آورد که اوضاع همیشه این‌چنین نبوده است؛ اگرچه در تاریخ مدرن آسیا، تبادلات به‌ویژه حمل‌ونقل آثار هنری بین پاکستان و هند، هیچ‌گاه پدیده‌ای بی‌حاشیه نبوده است، بااین‌حال دست‌کم می‌شده آن را امکان‌پذیرتر از امروز تلقی کرد. به‌زعم مدیر سابق آرت‌فر ایندیا، وضعیت تجارت هنر بین دو کشور به‌شکل غم‌باری کنایی است؛ چرا که هند در این حوزه به‌نوعی مدیون پاکستان است. غالب گالری‌های پاکستان، در ابتدای دوره‌ی برگزاری آرت‌فر ایندیا، در مقایسه با گالری‌های منطقه و به‌ویژه هند در وضعیتی کم‌تر‌ توسعه‌یافته به سر می‌بردند؛ همین بود که هنرمندان پاکستانی را مجاب کرد دنبال مجموعه‌داران و گالری‌های بین‌قاره‌ای باشند. حضور هنرمندان پاکستانی در آرت‌فر ایندیا تصمیمی نه‌فقط سیاسی‌ـ‌اخلاقی، بلکه اقتصادی است.

یکی از شاهدان این مدعا را می‌توانیم رینو مودی (Renu Modi) قلمداد کنیم، کسی که سال ۱۹۸۹ تصمیم گرفت گالری اسپیس را در دهلی تأسیس کند. در طول دهه‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰، گالری اسپیس فرصتی برای جامعه‌ی جهانی فراهم کرد تا در هند به مشاهده‌ی آثار هنرمندان پاکستانی بنشینند. استقبال سال‌های اول مودی را مجاب کرد که مخاطب به هنر پاکستان مشتاق است. نمایش‌ها با اقبال عمومی مواجه می‌شدند و فروشی بیش از انتظار مودی در همان ساعت‌های ابتدایی نمایش رقم می‌خورد. بااین‌حال مودی اذعان می‌کند که از ۲۰۱۶ به‌بعد، بارها به او توصیه شده است که سراغ هنرمندان پاکستانی نرود. البته پیداست که منظور از «توصیه» در ادبیات مجموعه‌داری «محتاط»، چیزی فراتر از توصیه است. مودی به نمایش پوجاسود (Pooja Sood)، نمایش‌گردان هندی، اشاره می‌کند که مجموعه‌ای کم‌نظیر از آثار هنرمندان پاکستانی را گردآوری کرده بود. نمایشی که به دلایل و تذکرهای مشابه منحل شد.

آسیای جنوبی میزبان تنش‌های بین‌قاره‌ای بسیاری بوده است؛ مناقشات بین هند و پاکستان تنها مانعی نبوده که هنرمندان پاکستانی مجبور به مواجهه با آن شده‌اند. مرور تاریخ منطقه نشان می‌دهد که تشکیل بنگلادش و جدایی شرق و غرب پاکستان از هم، یکی دیگر از ریشه‌های درگیری دیپیلماتیک در آسیای جنوبی است. دایانا کمپبل (Diana Campbell)، مدیر هنری همایش هنری داکا، معتقد است که از سال ۲۰۱۴ به‌بعد انتقال هنرمندان پاکستانی به بنگلادش به یک کابوس لجستیکی بدل شده است. همین آسیب و فشارها بوده که گاهی و در دوره‌ای هنرمندان را مجاب کرده است نمایشی با محوریت این مناقشات ترتیب دهند. نمایش گروهی «وطن‌ها» در گالری کِتِل یارد (Homelands at Kettle's Yard) کمبریج انگلستان یکی از همین نمونه‌هاست. گالری مجموعه‌ای از هنرمندان هندی، پاکستانی و بنگلادشی را گرد هم آورده بود تا از وطن، نزاع و به‌ویژه کشمیر حرف بزنند. نمایش با استقبالی چشمگیر مواجه شد که خبر از این می‌داد که خلاء همکاری درون‌قاره‌ای برای مخاطب بین‌المللی ملموس و پیداست.

منابع:

• www.theartnewspaper.com
• www.viralnftnews.com
• www.arttactic.com
• www.khanacademy.org

تصویر کاور و اسلایدر:

• www.theartnewspaper.com