«در مسیری خاموش»؛ نمایش آثار وای.زی کامی در اسپانیا

مقدمه

از روز چهاردهم خردادماه ۱۴۰۱ نمایش آثاری از وای.زی کامی، هنرمند معاصر ایرانی، در موزه‌ی هنرهای معاصر کاستیلا لئون (Museo de Arte Contemporáneo de Castilla y León) در اسپانیا آغاز شده است. نمایش «در مسیری خاموش» که تا دوم بهمن ادامه دارد، شامل آثار متنوعی از این هنرمند از جمله پرتره‌، چیدمان و کارهای انتزاعی است. به گفته‌ی خود هنرمند، با وجود این‌که در زمینه‌های غیرهنری تحصیل کرده، نقاشی همواره در زندگی او حضوری پررنگ داشته است. او هم‌اکنون یکی از هنرمندان مطرح در فضای هنری آمریکا است که از سال ۱۳۶۳ در شهر نیویورک سکونت دارد.

معرفی کوتاه وای.زی کامی

کامران یوسف‌زاده (متولد ۱۳۳۵، تهران) یکی از هنرمندان مطرح ایرانی است که با نام مستعار وای.زی کامی در عرصه‌ی هنری شناخته می‌شود. او در دوران کودکی تحت‌تأثیر نقاشی‌های مادرش به خلق آثار هنری در قالب نقاشی علاقه‌مند شد. با وجود پیوند قوی‌ای که از همان ابتدای زندگی با هنر پیدا کرده بود، تحصیلات خود را در زمینه‌ا‌‌ی دیگر ادامه داد. او پس از دریافت مدرک دیپلم از دبیرستان البرز، به آمریکا مهاجرت کرد و در دانشگاه برکلی (The University of California, Berkeley) فلسفه خواند و پس از حضوری یک‌ساله در آمریکا، به فرانسه مهاجرت کرد و تحصیل در رشته‌ی فلسفه را در دانشگاه سوربن (Sorbonne Université) ادامه داد.

یوسف‌زاده پس از فارغ‌التحصیلی و به‌واسطه‌ی سفرهایی که به کشورهای مختلف داشت، نگاه ویژه‌ای به نقاشی و معماری پیدا کرد و علاقه‌اش به پرتره با بازدید از چهره‌های باستانی نمایش‌داده‌شده در موزه‌ها قوت گرفت. دوره‌ای کوتاه از زندگی این هنرمند به ساخت مستندی در رابطه با زندگی احمد فردید (فیلسوف ایرانی متولد ۱۲۸۹‌، یزد) گذشت، اما پس از مدتی به علاقه و دغدغه‌ی اصلی‌اش در حوزه‌ی نقاشی پرداخت. او در آغاز فعالیت هنری جدی خود در نیویورک، مجموعه‌ای از تصاویر پرتره را با الهام از تصاویر دوران کودکی‌اش خلق کرد. در طول یک‌دهه‌ی بعدی فعالیتش نیز تولید کارهایی از جمله یک مجموعه‌ی بی‌نام (Untitled (18 Portraits))، که شامل هجده تصویر پرتره بود، را ادامه داد. سیر خلق پرتره در طول دوران فعالیت هنری وای.زی کامی هرگز متوقف نشده است. به گفته‌ی خود هنرمند، نقاشی از چهره‌ی انسان‌ها از زمان کودکی و حضور در کلاس‌های آموزش نقاشی مادرش تحت‌نظارت علی‌محمد حیدریان (از نقاشان ایرانی و از شاگردان کمال‌الملک) تا دوران تحصیل در سوربن فرانسه، یکی از شاخص‌ترین علاقه‌مندی‌های او در حیطه‌ی هنر بوده است. اما همین پرتره‌ها به‌تدریج در کار او دچار جرح‌وتعدیل‌های متعددی شدند تا به سبک‌وسیاق کارهای امروزی‌اش نزدیک شوند. زمانی که پرتره‌هایی با ابعاد کوچک، رفته‌رفته جای خود را به تابلوهای بزرگ دادند؛ به‌همان‌نسبت جهان‌بینی و نگاه هنرمند هم درونی‌تر شد و درعین‌حال وسعت یافت. پرتره‌های قدیمی‌تر حکایت از چهره‌هایی داشتند که به‌عنوان مدل روبه‌روی نقاش می‌نشستند و نگاه‌شان به سمت مقابلِ خود بود. اما به‌تدریج این نگاه به سمت پایین سوق داده شد و تلاش برای ایجاد حالتی روحانی و معنوی در سوژه‌ها، رنگ را هم به چالش کشید. علاوه‌براین فضای بزرگ‌ترِ تابلوهای نقاشی به هنرمند آزادی‌عمل بیش‌تری می‌داد تا به آن‌چه از خلق چهره‌ها در سر می‌پروراند، نزدیک‌تر شود.

تصاویر پرتره در آثار وای.زی کامی به عکس‌هایی بزرگ‌اندازه و تار شباهت دارند که گویی گرد و غباری بر آن‌ها نشسته است تا وضوح‌شان را کم کند. سوژه در این پرتره‌ها مانند قدیسی است که چشم‌پوشی از آن غیرممکن به نظر می‌رسد. مخاطب در برابر تابلوی بزرگی که مقابلش بر دیوار آویخته شده است، میخکوب می‌شود تا از میان رنگ‌های بی‌روح و نگاهی که دزدیده شده به درونش سرک بکشد. وای.زی کامی بعدها در مجموعه‌ای به نام «سرزمین خشک» (Dry Land) که بین سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۳ (۱۹۹۹ تا ۲۰۰۴) خلق شده است، به هم‌نشینی این پرتره‌ها در کنار ساختمان‌ها و نماها پرداخته است. شاید پیشینه‌ی این تجربه‌گری به دوران نوجوانی هنرمند برگردد؛ زمانی که علاقه‌ی ویژه‌ای به معماری ایران باستان پیدا کرد و این شوق نهایتاً در خلق نقاشی‌های انتزاعی او در سال‌های دهه‌ی نود میلادی نمودار شد. 

درباره‌ی نمایش «در مسیری خاموش»

آثار وای.زی کامی در نمایش «در مسیری خاموش» را می‌توان در چهار گروه مجزا جای داد که با نوع چیدمان در فضای گالری با هم ارتباط یافته‌اند. روی یکی از دیوارهای گالری هجده پرتره در کنار هم آویخته شده‌اند که با وجود نگاه شخصیت به روبه‌رو و رنگ‌های تندتری که دارند، می‌توانند مربوط به فضای فکری سال‌های اولیه‌ی فعالیت هنرمند‌ باشند. این کارها اندازه‌ی کوچک‌تری نسبت به سایر آثار دارند؛ در فضاهای دیگر، آثار بزرگ‌اندازه روی دیوارها نصب شده‌اند و با نگاه متأخر هنرمند نسبت به کشیدن پرتره‌هایی با حال‌وهوای معنوی همسو هستند. چهره‌ی زنان و مردانی آرام و باطمأنینه که در فضایی غبارآلود به جایی در پایین خیره شده‌اند.

در میان همین پرتره‌ها، دو نقاشی از دیگر کارها متمایز شده‌اند؛ یکی چهره‌ی فردی سیاه‌پوست که با همین حال‌وهوا اما بر پس‌زمینه‌ای قرمزرنگ نقش بسته است و دیگری چهره‌ی خودِ کامران یوسف‌زاده، که خلاف دیگر کارها نگاهش به‌سمت روبه‌رو است. چند اثر دیگر که بر دیوارها آویخته‌ شده‌اند فضایی متفاوت دارند. تصاویری سیاه‌وسفید از انسان‌هایی که گویی در محیطی معنوی گرد هم آمده‌اند و با رداهایی سفیدرنگ در حال اجرای مناسکی آیینی‌اند. بر دیواری دیگر دو اثر به نام‌های «گنبد سیاه» و «گنبد سفید» قرار گرفته‌اند که به نظر می‌رسد خلق‌شان حاکی از نگاه عارفانه‌ی هنرمند است؛ دوایری موهوم که در مرکز تابلوها به سیاهی و سفیدیِ مطلق ختم می‌شوند. در آخر هم اثری چیدمان‌‌گون که کف گالری جای گرفته‌ است و به‌لحاظ ساختاری و محتوایی با «گنبد سیاه» و «گنبد سفید» شباهت دارد. کلاژی که با عنوان «مولوی؛ کتاب شمس تبریزی» معرفی شده و ملهم از معماری ایرانی و اتمسفری است که در عبادت دسته‌جمعی شکل می‌گیرد؛ عناصری به‌هم‌پیوسته و تداعی‌گر کعبه. کلیت این نمایش به ما نشان می‌دهد که هنرمند در آثارش از عناصر وطنی الهام گرفته و فاصله‌ی جغرافیایی مانع شکل‌گیری آن‌ها نبوده‌ است.
آثار وای.زی کامی در نمایش‌های متعددی از جمله پنجاه‌ودومین بی‌ینال ونیز، موزه‌ هنرهای مدرن نیویورک (Museum of Modern Art, New York)، موزه‌ی گوگنهایم (Guggenheim Museum, New York)، مؤسسه‌ی اسمیتسون (Smithsonian Institution) و... به نمایش درآمده‌اند. 

تصویر کاور و اسلایدر:

• www.musac.es