مروری بر هنر معاصرِ عمان در بی‌ینال ونیز ۲۰۲۲

«تخیلاتِ مقدر» (Destined Imaginaries) عنوان نمایشی است که عایشه استوبی (Aisha Stoby) برای ارائه‌ی آثار هنرمندانِ عمانی در بی‌ینال ونیز ۲۰۲۲ برگزیده است. عایشه استوبی، مورخ هنر و نمایش‌گردان غرفه‌ی عمان در پنجاه‌ونهمین بی‌ینال ونیز، برای اولین دوره‌ی حضورِ کشور عمان در این رویداد شاخص بین‌المللی آثار سه‌نسل از هنرمندانِ معاصر را جهت نمایش انتخاب کرده است. اَنوَر سونیا (Anwar Sonya)، حسن میر (Hassan Meer)، بودور الریامی (Budoor Al Riyami)، رادیکا خیمجی (Radhika Khimji) و رایا الرواحی (Raiya Al Rawahi)، هنرمندانی هستند که آثارشان در این دوره با نگاهی به پرسش سسیلیا آلمانی، سرپرست این دوره از بی‌ینال، به نمایش درآمده است؛ «زندگی بدون ما چه‌گونه خواهد بود؟» (?What would life look like without us) عنوان پرسشی است که آلمانی در این رویداد هنری مطرح کرده است.

مضمون کارهایی که هنرمندان عمانی با اولین حضورشان در بی‌ینال به نمایش گذاشته‌اند، حول محور گذشته، آینده، محیط و هویت می‌گردد. وقفه‌ای که به‌واسطه‌ی کووید‌ـ۱۹ و همه‌گیریِ پس از آن در برگزاری رویداد رخ داد، رویکرد بسیاری از هنرمندانی که قصد ارائه‌ی آثارشان در این رویداد را داشتند، تغییر داد و کارهای هنری در قالب مضامین بنیادینی از جمله مرگ، زندگی و پرسش‌گری‌هایی حول محور آن شکل گرفت. ارائه‌ی آثار هنرمندان عمانی نیز از این قاعده مستثنا نبوده است؛ علاوه‌بر این‌که برگزارکنندگان باید اهمیتِ اولین حضور کشورشان در این بی‌ینال را نیز در نظر می‌گرفتند.

«نفس کشیدن» (Breathe) عنوان چیدمانی است که بودور الریامی ارائه داده است. این چیدمان متشکل از پنج مجسمه‌ی آویخته از سقف است؛ مجسمه‌هایی که بیش‌ترین شباهت را با تخته‌سنگ‌های زمخت و ناهمواری دارند که با رشته‌هایی نازک به سقف غرفه وصل شده‌اند. کف گالری و درست زیرِ سایه‌ی مجسمه‌ها، مایعی رزین‌مانند ریخته شده‌ است که روی آن‌ها تصاویری از ویدیویی دودقیقه‌ای از سقف سالن منعکس می‌شود. در بخش دیگری از غرفه، پرده‌ای سیاه‌رنگ و محدب، مانندِ بدنه‌ی انتزاعیِ یک هواپیما نصب شده است که روی آن ویدیویی مشترک از دو هنرمندِ دیگرِ این غرفه، انور سونیا و رایا الرواحی، پخش می‌شود. این ویدیو «شتابِ هنر» (Speed of Art) نام گرفته است و ساخت آن به سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۲ برمی‌گردد. ویدیو در قالبی شبیه به پنجره‌ی کوچک هواپیما پخش می‌شود و محتوای آن اشاره‌ای به رابطه‌ی میان هنر و فناوری دارد. «ربات‌ها در حال کنترل ما هستند» جمله‌ای از این ویدیوآرت است که شاید امیدبخش نباشد، اما مخاطب را در مواجهه با دنیایی قرار می‌دهد که به‌زودی قرار است تمامِ ابعاد آن را لمس و درک کند.

حسن میر، هنرمندِ دیگر غرفه‌ی عمان، چیدمانی با عنوان «بازتاب‌هایی از خاطرات» (Reflections From Memories) را به نمایش گذاشته است. او اشیایی مربوط به سال ۲۰۰۹ را از خانه‌ای واقع در مسقط که متعلق به پدربزرگش بوده، جمع‌آوری کرده است؛ چمدان‌های عتیقه، صندوقچه‌های چوبیِ بزرگ و کوچک، نامه‌ها و دفترچه‌های شخصی که بر سکویی طاقچه‌مانند چیده شده‌ و در میان آن‌ها مانیتورهایی جای‌گذاری شده‌اند که در حال نمایش اسلایدهای عکس از فضای شهری عمان هستند. روی دو مانیتورِ بزرگ‌تر که در پس‌زمینه قرار دارند، دو فیلمِ ده‌دقیقه‌ای پخش و تکرار می‌شوند. حسن میر در مورد فیلم‌ها می‌گوید: «این‌ها تصاویری هستند که از روحِ خانه‌ی قدیمیِ پدربزرگم الهام گرفته‌ام.» گویی هنرمند در جریان شکل‌گیری این پروژه درگیرِ نوستالژیِ اشیا بوده است. چرخ خیاطیِ قدیمی، ساعتی که عقربه‌هایش ‌برای همیشه از حرکت ایستاده، قالیچه‌ی گردوخاک‌گرفته و...، همه‌وهمه در فضای مدرن امروزیِ گالری، مانند اجسام غریبه‌ای هستند که در زمان سفر کرده‌ و در این لحظات و ساعت‌ها سر از غرفه‌ای در کشوری دوردست درآورده‌اند.

آخرین چیدمان غرفه با عنوانِ «زیرین، درونی، زیرین» (Under, Inner, Under)، کاری از رادیکا خیمجی، پنجمین هنرمند معرفی‌شده به بی‌ینال ونیز است. چیدمانی که به نظر می‌رسد بیش‌ترین فضا را در غرفه اشغال کرده و شامل هفت پارچه‌ با نقاشی‌های ظریف روی آن‌ها، مجسمه‌ای چوبی، دو نقاشی از جنس چوب و سازه‌های کاشی‌مانند به‌‌هم‌پیوسته است. عایشه استوبی در جریان برگزاری بی‌ینال گفته است: «هریک از آثار ارائه‌شده در بی‌ینال، از مناظر کشور عمان الهام گرفته شده‌اند، به‌طوری‌که قرار است در هریک از آن‌ها بخشی از جغرافیای عمان در آرسنال زنده شود. آن‌چه از کارهای خیمجی در این نمایش می‌بینیم، نگاهی به همین مناظر داشته است.»

غارهای الحوته (Al Hoota) مجموعه‌‌غارهایی با قدمت دومیلیون‌سال در عمان است؛ فضایی که محل زندگی گونه‌ای از ماهی است که به‌دلیل سازگاری با کمبود نور در این غارها، بینایی طبیعی خود را از دست داده و به ماهیِ کور مشهور شده است. در چیدمان‌های خیمجی، تصورات او در مورد ماهیِ کور تجسم یافته‌ و این ماهی از محل سکونت خود خارج شده و در حال تجربه‌ی زیستن در فضایی خارج از غار است. عایشه استوبی در ادامه‌ی توضیحات خود می‌گوید: «چیدمانِ خیمجی در رابطه با نحوه‌ی واکنشِ ما به محیط است. این‌که ما محیط اطراف خود را تعریف می‌کنیم یا بالعکس؟»

در کلیت غرفه‌ی عمان، به‌جز پرداختنِ مختصری از کارها به تاریخ، مناظر و نوستالژی، بیش‌تر با فضایی معاصرگون و امروزی مواجه‌ایم تا مروری بر دوره‌های تاریخ هنرِ عمان. با توجه به این‌که عایشه استوبی یکی از افرادِ جوان در عرصه‌ی نمایش‌گردانی است و دیدگاهی آکادمیک به هنر دارد، فضایی که به کمک پنج هنرمندِ عمانیِ غرفه به آن تجسم بخشیده است، در رقابت با صحنه‌های هنری جهان قرار دارد و دغدغه‌ای با همین مضامین را هم در پیش گرفته است. نمایش سه‌نسل از هنرمندانِ کشور عمان، بیش از آن‌که در پیِ تاریخ‌نگاریِ هنری باشد، در پی کشف زمان و ارتباطات آن است. یکی از عناصر تأثیرگذار بر چنین نمایشی نیز جنبش هنری «دایره» (The Circle) است که در طول فعالیت خود از اوایل دهه‌ی ۱۹۹۰ رویکردی تازه را به عرصه‌ی هنر عمان افزوده است؛ گروهی که حسن میر، یکی از هنرمندان همین غرفه بنیان‌گذار آن است و بر فعالیتی که هنرمندان پس از آن دوره در عرصه‌ی عکاسی، ویدیو و چیدمان داشته‌اند، تأثیری عمیق داشته است.

منابع:

• www.thenationalnews.com/arts-culture/2022/05/20/inside-omans-first-venice-biennale-pavilion-where-time-is-out-of-joint
  www.labiennale.org/en/art/2022/oman-sultanate
  www.wallpaper.com/art/oman-pavilion-59th-venice-biennale-2022
  www.omanpavilion.org
  www.artnews.com/art-news/news/oman-first-national-pavilion-venice-biennale-1234611861
  www.veniceartfactory.org/pagina-mostre/destined-imaginaries-%2F%2F-sultanate-of-oman-pavilion
  agsiw.org/oman-debuts-at-the-59th-venice-biennale-with-destined-imaginaries

تصویر کاور و اسلایدر:

• www.wallpaper.com