روزنوشت دکومنتا 15: آن‌سوی مرزها

دکومنتا نمایشگاهی‌ است که هر پنج‌سال یک‌بار در شهر کاسل آلمان برگزار می‌شود؛ رویدادی که از سال 1955 دایر بوده و بر هنر معاصر متمرکز است. دوره‌ی پانزدهم دکومنتا که از 18 ژوئن تا 25 سپتامبر 2022 در حال برگزاری است، هیاهوهای بسیار آفریده و گفت‌وگو‌هایی عمیق در خصوص هنر معاصر را شکل داده است. جدا از جنجال یهودی‌ستیزی در خصوص اثری از گروه اندونزیایی، آن‌چه بسیار جلب‌توجه کرده، هنر به‌مثابه مسئله‌ای جمعی و پویشی مدنی است. پروژه‌هایی که در غیاب تعریف شده‌اند، چیدمان‌هایی که پیامی سیاسی‌ـ‌اجتماعی را با نبود سوژه تعریف کرده‌اند. 

باغچه‌ای که امیلی واتلینگتون (Emily Watlington) از آن عکس برداشته است و اعلان مقوایی چسبیده به میله‌ها که می‌گوید «هنر معاصر منسوخ شده و نوبت گل‌آرایی است» (!CONTEMPORARY ART HAS BECOME OUTDATED. THE FLORAISSANCE HAS BEGUN)، خلاصه‌ای از پیام اجتماعی‌ـ‌محیط‌زیستی است که می‌توانیم در دکومنتا 15 ببینیم. انبوه زباله‌های الکترونیکی رهاشده در قاره‌ی آفریقا که «نست‌کالکتیو» (nest collective) به پارکی در شهر کاسل آورده است، به بازدیدکننده‌ها یادآوری می‌کند که همه‌ی ما در یک کره زندگی می‌کنیم. چیدمان «به فرستنده بازگردانده شود» با یک ویدیو از ساکنان نایروبی همراه است؛ شهر مادری نست‌کالکتیو. ویدیویی از آدم‌هایی معمولی که از رابطه‌ی پیچیده‌ی خودشان با موادی که در طبیعت رها شده‌اند حرف می‌زنند. انتخاب فضای بیرونی برای نمایش این چیدمان هم البته ابتکاری تحسین‌برانگیز است؛ موزه را نمی‌توان استعمارزدایی کرد. به‌هرجهت موزه انتخاب استعمارگر است و من هنرم را، که برآمده از رنج به زنجیر تو درآمدن است، با خودم به فضای شهری می‌برم؛ هرچه باشد زمین برای همه‌ی ماست. 

گروه «نیا سَن کالکتیو» (Nhà Sàn Collective) گیاه، شراب و رنگ را به دکومنتا آورده است. در کنار رودخانه‌ای در کاسل، باغی تزئین‌شده قرار گرفته است که از بازدیدکنندگان دعوت می‌کند تا گیاهان مهاجر را نظاره کنند؛ گیاهانی که از ویتنام به کاسل آمده‌اند. باغ نیا سَن کالکتیو دعوتی غیررسمی‌ است به شور و شادی‌های زنده‌ی ویتنام. هنرمند به‌وضوح از جهانی که در آن زیست می‌کند، ناامید است. کافی است کمی عقب‌تر برگردیم و اتفاق‌هایی که در فاصله‌ی دکومنتا 15 با دوره‌ی قبلی رخ داده است را مرور کنیم. هنرمند چند همه‌گیری، جنگی در اوکراین، بمب‌گذاری‌هایی در غزه و تیراندازی در هانانو را پشت سر گذاشته و هنوز از دردسرهای ویزا رها نشده است. بسیاری از رویداد جا مانده‌اند و مگر نه این‌که قرار بوده است دکومنتا رویدادی بین‌المللی باشد؟ هنرمند به این جهان مشکوک و بدگمان است و از آن دست شُسته؛ حالا نوبت این است که جهان دیگری خلق کند. جهانی که بر پروراندن متمرکز است، موجوداتی زنده، مفید و البته بی‌دردسر. چیدمان‌ها اگرچه در ابتدا با پیامی اخلاقی به مخاطب عرضه می‌شوند، ولی از اخلاقی‌سازی دورند؛ هنرمند آن‌چه از خوبی به‌جا مانده است را تقدیر می‌کند و نوید مهر و مراقبت می‌دهد. هشدار نمی‌دهد، بلکه یادآوری می‌کند. به‌علاوه اثر پیش‌ِرو یک مبادله‌ی محبت‌آمیزِ بین‌گونه‌ای است؛ با این پیام که لازم است تمدن بشری را رها کنید، هنر که عالی‌ترین و خلاق‌ترین بروز بشر است را رها کنید. نوبت گیاهان است. بگذارید گیاهان حاکمان جهان باشند. 

منابع:

• www.artnews.com/art-in-america/features/documenta-15-diary-atis-rezistans-jatiwangi-art-factory-1234632305
• www.artnews.com/art-in-america/features/documenta-15-diary-hito-steyerl-nha-san-collective-1234632233

عکس‌ کاور و اسلایدر:

• www.artnews.com