جغرافیای بی‌مکان؛ غرفه‌ی ژاپن در پنجاه‌ونهمین «بی‌ینال ونیز»

از اواخر ماه آوریل ۲۰۲۲، پنجاه‌ونهمین دوره از بی‌ینال ونیز در کشور ایتالیا در حال برگزاری است و با حضور بیش از هشتاد غرفه از کشورهای مختلف، آثاری از هنرمندان سرتاسر جهان را به نمایش گذاشته است. غرفه‌ی ژاپن برای این دوره از بی‌ینال ونیز کار گروهی از هنرمندان این کشور را به نمایش گذاشته است. اعضای این گروه که «دامب تایپ» (Dumb Type) نام دارد، در حوزه‌ی چیدمان، ویدیوآرت و اجرا فعالند و آثار خود را در موزه‌ها و تئاترهای ملی و بین‌المللی به نمایش گذاشته‌اند. این گروه که فعالیت خود را از سال ۱۹۸۴ آغاز کرده است، به‌دلیل تنوع شاخه‌های هنری اعضای آن، اغلب آثاری میان‌رشته‌ای را به نمایش می‌گذارد و پیشینه‌ی هریک از هنرمندان حاضر در «دامب تایپ» در زمینه‌های موسیقی، ویدیوآرت، طراحی، اجرا و... بر ایده و اجرای نهایی اثرگذار است.

در بی‌ینال ونیز ۲۰۲۲، همکاری شیرو تاکاتانی (Shiro Takatani)، ریویچی ساکاموتو (Ryuichi Sakamoto)، کن فوروداته (Ken Furudate)، ساتوشی هاما (Satoshi Hama)، ریو شیراکی (Ryo Shiraki)، ماریهیکو هارا (Marihiko Hara)، هیروماسا توماری (Hiromasa Tomari)، تاکویا مینامی (Takuya Minami) و یوکو تاکاتانی (Yoko Takatani) هویت بصری غرفه‌ی ژاپن را شکل داده است. سالنی که در آن چهار پایه‌ی فلزی مشکی‌رنگ قرار گرفته‌ و در انتهای آن‌ها آینه‌های کوچکی نصب شده‌اند. این آینه‌ها منعکس‌کننده‌ی متنی هستند که توسط لیزرهایی در همان اتاق بر آن‌ها تابانده می‌شوند. متن‌هایی که در نهایت بر دیوارهای فضا نقش می‌بندند، در واقع برگرفته از کلمات یکی از کتاب‌های درسی جغرافیا در دهه‌ی ۱۸۵۰ هستند و در آن‌ها به سؤالاتی ساده و درعین‌حال جهانی پرداخته شده است. هم‌چنین در فضای این غرفه صداهایی نیز ساطع می‌شوند که در حال بازخوانی همین متون قرمز‌رنگِ انعکاسی‌اند و از بلندگوهای در حال چرخشی که در سالن نصب شده‌اند به گوش مخاطبان می‌رسند؛ پرتوهای صوتی جهت‌داری که در سالن در حرکتند. در یک نگاه کلی می‌توان گفت غرفه‌ی ژاپن در پنجاه‌ونهمین بی‌ینال ونیز فضای شلوغی ندارد و بیش‌تر از آن‌که از رسانه‌های مرسوم هنری مانند نقاشی، مجسمه، چیدمان و... بهره بگیرد، بر متغیرهای کلامی و صوتی تکیه دارد. 

در مقابل دیوارها که از باریکه‌ی نوری به‌شکلِ عناصر بصری پر شده‌اند، فضای میانی سالن خالی است. در مرکز آن یک مربع پنجره‌مانندِ شیشه‌ای به چشم می‌خورد و طبق توصیفی که از این فضای خالی ارائه شده است، به مکانی بی‌مکان اشاره دارد. مکانی که بدون تعلق به جایی، می‌تواند هر نقطه‌ای از جهان نیز نام بگیرد. شاید با این توصیف بتوان پیوندهایی را میان کلماتِ جغرافیامحورِ روی دیوارها با فضای خالی و بی‌مکانِ وسطِ غرفه برقرار کرد. گروه «دامب تایپ» در توصیف فضایی که ساخته‌ است، به ایجاد یک «چیدمان صوتی» (Sound Installation) اشاره کرده‌ که از طریق اسپیکر‌های پارامتریک و با کمک لیزر شکل گرفته است. این هنرمندان در جریان برگزاری دوسالانه و در پاسخ به سؤالی در خصوص هنرمندان الهام‌بخش خود گفته‌اند: «هنرمندان زیادی بر خلق آثار ما اثرگذار هستند، اما درحال‌حاضر بیش‌تر از طبیعت می‌آموزیم.» 

به‌طورکلی این نمایش در تلاش است تا چیدمانی با محوریت «پساحقیقت» (post-truth) را ارائه دهد؛ مضمون آن به جامعه‌ای اشاره دارد که در آن احساسات شخصی جایگزین واقعیت‌های عینی شده‌اند و بر افکار عمومی اثر می‌گذارند. گروه «دامب تایپ» از آغاز فعالیت خود در شهر کیوتوی ژاپن، با به‌کارگیری تنوع رسانه‌های هنریِ اعضای خود، به طیف وسیعی از موضوعات شامل جنسیت، نژاد، بیماری‌ها، مرگ و زندگی و... در کارهای خود می‌پردازد. 

تصویر کاور و اسلایدر:

• www.venezia-biennale-japan.jpf.go.jp