چیدمان گروه اندونزیایی در «دکومنتا ۱۵» به یهودی‌ستیزی متهم شد

دُکومنتا سنتی لیبرال است، سنتی که راه رهایی آلمان از افراط را در آشنایی با روایت‌های متعدد دیده است. از سال ۱۹۵۵ هر پنج‌سال یک‌بار نمایشگاه دکومنتا در شهر کاسل آلمان برگزار می‌شود و به‌مدت ۱۰۰ روز برپاست. ۱۹۵۵، سال‌های بعد از جنگ جهانی دوم که فاشیسم و دیگری‌سازی آلمان را به ته دره رسانده بود، تاریخی نمادین برای آغاز مواجهه با جهان بیرون از آلمان است. آرنولد بُد (Arnold Bode)، بنیان‌گذار دکومنتا و نقاش و استاد آلمانی، معتقد بود که آلمان باید تمرین کند تا دیگری را بازتعریف نماید؛ باید تمرین کند که در مواجهه دست‌و‌دل‌بازتر و گشوده‌تر ظاهر شود و راه این مواجهه را هنر می‌دید. این سنت ادامه‌ پیدا کرده؛ تابه‌امروز که پانزدهمین دوره‌ی دکومنتا از ۱۸ ژوئن تا ۲۵ سپتامبر میزبان علاقه‌مندان به هنر و پذیرای هنرمندان متعدد با رویکردهایی گوناگون است. هفته‌ی اول این رویداد با نقدهای بسیاری آغاز شد؛ اگرچه واکنش‌ها عمدتاً مثبت بود و بر جنبه‌هایی از هنر تأکید داشت که پیش‌تر در فضای بین‌المللی پوشیده‌ مانده بود. بااین‌حال اثری از کشور اندونزی بحث و گفت‌وگوهای بسیاری را پیرامون موضوع یهودی‌ستیزی در رسانه‌ها شکل داد؛ بحث‌هایی که به واکنش‌هایی جنجالی از سمت مردم و مسئولان منتهی شد. 

تنها چند روز پس از افتتاح دکومنتا ۱۵، اثری از گروه هنری اندونزیایی با نام تارینگ پادی به رواج یهودی‌ستیزی متهم شد. اثر که «عدالت مردمی» (People's Justice) نام دارد، چیدمانی مشابه یک نقاشی‌دیواری است که پیش‌تر در سال ۲۰۰۲ در استرالیا به نمایش درآمده بود. بخشی از اثر، سربازی را به تصویر کشیده است که کلاهی با نشان موساد به سر دارد. چهره‌ی سرباز با شمایل یک خوک به نمایش درآمده و با فاصله‌ای نه‌چندان‌زیاد، مردی با مدل مویی ویژه‌ی یهودیان ارتدوکس، با دندان‌های نیش، چشم‌های آغشته به خون و کلاهی سیاه در گوشه‌ای ایستاده و آن‌طرف‌تر را نظاره می‌کند. نقاشی به گمان بسیاری اشاره‌هایی واضح به یهودیان دارد و همین موضوع موجی از اعتراضات را در آلمان به راه انداخت. رسانه‌های آلمانی‌زبان روز سه‌شنبه گزارش دادند که این اثر هنری برداشته خواهد شد. کریستین گزله (Christian Geselle)، شهردار کاسل، گفت: «اتفاقی که قرار نبود، حالا رخ داده است» و او شرمنده است. آنگلا دورن (Angela Dorn)، نخست‌وزیر ایالت هسن که کاسل در آن واقع شده، اعلام کرد که عصبانی و ناامید است و زنجیره‌ای از واکنش‌های مردمی به‌دنبال این رویداد رقم خورد. 

همان‌روز گروه تارینگ پادی موافقت کرد که نقاشی بحث‌برانگیز را که بخشی از چیدمانی بزرگ‌تر در فضای آزاد بود، با پارچه‌ای مشکی بپوشاند. بیانیه‌ای در ادامه‌ی این اقدام هم منتشر شد که نیات گروه هنری را برای عموم توضیح می‌داد؛ تارینگ پادی ادعا کرده بود که اثری که آن‌ها خلق کرده‌اند بخشی از کارزاری علیه نظامی‌گری و خشونت است، خشونتی که اندونزی به‌واسطه‌ی درگیری با دیکتاتوری نظامی ۳۲ ساله‌ی سوهارتو تجربه کرده و میراث آن هنوز گریبان‌گیر مردم اندونزی است. البته بیانیه آن‌طور که باید اثرگذار نبود و اثر پایین کشیده شد، داربست‌های خالی در فضای نمایشگاه باقی ماندند که به مخاطب یادآوری می‌کردند مردم آلمان حالا به هر آن‌چه اندازه‌ای بوی نژادپرستی دهد، حساسند. 
بااین‌همه واکنش‌ها در این مرحله متوقف نشد؛ بسیاری این حساسیت را گزینشی خواندند و به بی‌تفاوتی جامعه‌ی آلمان به نژادپرستی و اسلام‌هراسی اشاره کردند. بسیاری دیگر هم بحث را به سؤالی اساسی‌تر مرتبط دیده‌اند، به این‌که مگر برای هنر مرزی هست؟ مرزهای هنر کجاست و اگرچه شاید بپذیریم که هرکسی محق است در پستوی خانه هرچه می‌خواهد تصویر کند، در فضاهای بین‌المللی تا چه‌اندازه مجازیم اثر هنرمند را کنترل کنیم و به نزاکت سیاسی پایبند بمانیم؟ 
این‌طور که پیداست، دکومنتا یک‌بار دیگر موفق شد بحثی اساسی را به میانه بکشد و آرنولد بد اگر حالا زنده بود، لابد فریاد می‌زد که همین چالش را می‌خواستم، همین خلق و پرسیدن را. 
 
 

منابع:

• www.artnews.com/art-news/news/documenta-taring-padi-sabine-schormann-statement-1234632472
• www.documenta-fifteen.de/en/news/statement-by-taring-padi-on-dismantling-peoples-justice
• www.dw.com/en/opinion-a-scandal-foretold-over-antisemitic-art-at-documenta/a-62224410
• www.dw.com/en/antisemitism-debate-rages-at-documenta-art-fair/a-62202383

تصویر کاور و اسلایدر: 

•  PHOTO UWE ZUCCHI/PICTURE-ALLIANCE/DPA/AP IMAGES | www.artnews.com