افتتاح پانزدهمین دوره‌ی پنج‌سالانه‌ی «دُکومنتا»

دکومنتا ۱۵

پانزدهمین دوره‌ی پنج‌سالانه‌ی دُکومنتا (Documenta) از روز شنبه هجدهم ژوئن تا بیست‌وپنجم سپتامبر ۲۰۲۲ با حضور ۶۷ هنرمند در شهر کاسل آلمان برگزار خواهد شد. این رویداد «۱۰۰ روزه» هر پنج‌سال یک‌بار برگزار می‌شود و مدیریت هنری این دوره را گروهی اندونزیایی به نام «روانگروپا» (Ruangrupa) بر عهده دارد. 

روانگروپا که به معنای «فضای هنری» است، یک سازمان غیرانتفاعی هنری است که در جنوب شهر جاکارتای اندونزی قرار دارد. در واقع ایده‌ی اولیه‌ی این گروه هنری در اواسط دهه‌ی ۱۹۹۰ بر اساس مفهوم «مشارکت» شکل گرفت و در سال ۲۰۰۰ به‌طور رسمی فعالیت خود را با هدف ترویج ایده‌های هنری در بافت شهری و فرهنگی آغاز کرد. این مجموعه‌ی هنری علاوه‌بر چاپ کتاب و مجله در حوزه‌ی هنر، پروژه‌های بسیاری را در زمینه‌ی برپایی نمایشگاه‌ها‌، جشنواره‌های هنری و کارگاه‌های آموزشی برگزار کرده که تمرکز بیش‌تر آن‌ها بر مفهوم «مشارکت» بوده است؛ مفهومی که در فرهنگ و تاریخ اندونزی ریشه دارد.

اعضای گروه روانگروپا را اَدِ داماوان (Ade Damawan)، مدیر مجموعه، اَجنگ نورول آیینی (Ajeng Nurul Aini)، در بخش روزنامه‌نگاری ویدیویی، دَنیلا فیتریا پراپتونو (Daniella Fitria Praptono)، مسئول بخش مالی، فرید راکون (Farid Rakun)، مدیر موقت بی‌ینال جاکارتا، ایندرا آمنِگ (Indra Ameng) مدیر برنامه‌ریزی، ایسوانتو هاتونو (Iswanto Hatono)، نمایش‌گردان و مسئول بخش آزمایشگاه هنری، جولیا ساریستیاتی (Julia Sarisetiati)، نمایش‌گردان و مسئول بخش آموزش، مروان آندان (Mirwan Andan)، پژوهشگر، نارپاتی آوانگا (Narpati Awangga)، مسئول بخش دیجیتال، و رضا آفیسینا (Reza Afisina)، مدیر بخش آزمایشگاه هنری، تشکیل می‌دهند.

رویکرد روانگروپا در دکومنتا ۱۵ برگرفته از واژه‌ی اندونزیایی «لومبونگ» (Lumbung) به معنای «انبار برنج» است که به یک بنای اشتراکی در روستایی در اندونزی اشاره دارد. در واقع این مکان محل جمع‌آوری، ذخیره و توزیع محصولات روستاییان بر اساس معیارهای مشترک و معین است که از این جهت، اشتراکات بسیاری با کار نمایشگاهی نیز دارد. بنابراین لومبونگ به‌عنوان یک تجربه‌ی عینی، نقطه‌ی آغاز این دوره از دکومنتا است تا از این طریق مفهوم مشارکت را ترویج دهد. گفتنی‌ست که رویکرد هر دوره از این پنج‌سالانه، بر اساس نگرش مدیر هنری همان دوره شکل می‌گیرد. آن‌ها درباره‌ی رویکردشان می‌گویند:

«ما قصد داریم با ایجاد یک بستر فرهنگ و هنرِ جهانی، جمعی و میان‌رشته‌ای، هم‌چنان پس از گذشت این رویداد ۱۰۰ روزه نیز تأثیرگذار بمانیم. در واقع ما در «دکومنتا ۱۵» در تلاش هستیم که به‌لحاظ اقتصادی، نوع متفاوتی از الگوی اشتراکی استفاده از منابع را در کنار دانش، ایده‌ها، برنامه‌ها و نوآوری‌ها ارائه دهیم.»

 

تاریخچه‌ی پنج‌سالانه‌ی دکومنتا

«دُکومنتا و موزه‌ی فریدریسیانوم» (documenta und Museum Fridericianum) یک سازمان غیرانتفاعی آلمانی است که توسط شهروندان شهر کاسل و ایالت هسه، و هم‌چنین بنیاد فرهنگی فدرال آلمان (German Federal Cultural Foundation) اداره و حمایت می‌شود. 

در سال ۱۹۵۵ آرنولد بُد (Arnold Bod)، نقاش و استاد آکادمی کاسل، «انجمن هنر غربی سده‌ی ‌بیستم» (Society of Western Art of the 20th Century) را با هدف احیای هنر آلمانِ پس از جنگ تأسیس کرد. او بسیار کوشید تا با «بازنمایی هنر سده‌ی بیستم»، دوباره این کشور را به صحنه‌ی جهانی هنر بازگرداند. این انجمن کارش را با نمایش آثار مدرن اولیه در موزه‌ی ویران‌شده‌ی فریدریسیانوم، که تا آن زمان در معرض دید مخاطبان هنر قرار نگرفته بود، و هم‌چنین آثاری از «هنر فاسد» آغاز کرد؛ نازی‌ها این اصطلاح را درباره‌ی هنر‌هایی به‌کار می‌بردند که با خط فکری آن‌ها هم‌خوانی نداشت. بنابراین اولین دُکومنتا با آثاری از جنبش‌های اصلی آن زمان (فوویسم، اکسپرسیونیسم، فوتوریسم)، به‌همراه نمایش مروری بر آثار هنرمندانی چون پابلو پیکاسو (Pablo Picasso)، واسیلی کاندینسکی (Wassily Kandinsky)، هانری ماتیس (Henri Matisse)، هنری مور (Henry Moore)، مکس ارنست (Max Ernst) و هانس اَرپ (Hans Arp) برگزار شد. افزون‌براین این نمایش بستر مناسبی را برای معرفی هنرمندان آلمانی مانند ماکس بکمان (Max Beckmann)، پل کلِی (Paul Klee) و اسکار شلمر (Oskar Schlemmer) فراهم کرد.

برپایی این نمایشگاه برای مردمی که سال‌ها به‌دلیل جنگ از اخبار و حوادث دنیای هنر بی‌اطلاع بودند، حکم غنیمت را داشت. اشتیاق مردم برای دیدن این آثار، ۱۳۰۰ بازدیدکننده را از سرتاسر جهان راهی شهر کاسل کرده بود. در واقع این استقبال گرم و غیرمنتظره، بُد را ترغیب کرد تا دومین دُکومنتا را نیز در سال ۱۹۵۹ برگزار کند که به‌همین‌ترتیب تابه‌امروز ادامه‌ داشته است. بُد تا چهارمین دوره‌ی دکومنتا، سازمان‌دهی این رویداد هنری را به عهده داشت و از سال ۱۹۷۲ تاکنون، مدیریت هنری این نمایشگاه توسط هیئت داوران بین‌المللی انتخاب شده است. کاترین داوید (Catherine David)، مورخ هنر فرانسوی، نخستین زنی بود که این سمت در سال ۱۹۹۷ به او واگذار شد.

فهرستی از دوره‌های دکومنتا از ابتدا تاکنون به‌همراه نام مدیر هنری:

• دکومنتا ۱ (۱۹۵۵): آرنولد بُد
• دکومنتا ۲ (۱۹۵۹): آرنولد بد
• دکومنتا ۳ (۱۹۶۴): آرنولد بد
• دکومنتا ۴ (۱۹۶۸): آرنولد بد
• دکومنتا ۵ (۱۹۷۲): هرالد سیمَن (Herald Szeemann)
• دکومنتا ۶ (۱۹۷۷): منفرید اشنکنبورگر (Manfred Schneckenburger)
• دکومنتا ۷ (۱۹۸۲): رودی فوکس (Rudy Fuchs)
• دکومنتا ۸ (۱۹۸۸): منفرید اشنکنبورگر
• دکومنتا ۹ (۱۹۹۲): یان هوت (Yan Hoet)
• دکومنتا ۱۰ (۱۹۹۷): کاترین داوید
• دکومنتا ۱۱ (۲۰۰۲): اوکویی اِنوزُر (Okwui Enwezor)
• دکومنتا ۱۲ (۲۰۰۷): راجر ام. بوئرگل (Roger M. Buergel)
• دکومنتا ۱۳ (۲۰۱۲): کرولین کریستف باکارجیف (Carolyn Christov Bakargive)
• دکومنتا ۱۴ (۲۰۱۷): آدام شیمجیک (Adam Szymczyk)
• دکومنتا ۱۵ (۲۰۲۲): گروه روانگروپا

امروزه دکومنتا نه‌تنها گردهم‌آیی در جهت پرداختن به مسائل روز ِدنیای هنر به حساب می‌آید، بلکه فضایی است که از ایده‌های جدید و نوآورانه هم حمایت می‌کند تا از این طریق انتظارات جامعه‌ی هنری را منعکس کند و گاه به چالش بکشد. طی دهه‌های گذشته، این رویداد به‌عنوان نهادی پیشرو، جای خود را در دنیای هنر تثبیت کرده است؛ به‌طوری‌که هر پنج‌ سال یک‌بار هنردوستان بسیاری را از سرتاسر جهان برای بازدید از این «موزه‌ی ۱۰۰ روزه» دعوت می‌کند. ساعت بازدید از این نمایشگاه هر روز از ۱۰ صبح تا ۸ شب و قیمت بلیت روزانه هم ۲۷ یورو است.