رستم در سرمای کشنده‌ی زمستان؛ به‌مناسبت روز فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای

ورزش زورخانه‌ای مجموعه‌ای از حرکات ورزشی و رزمی است که از زمان‌های دور تاکنون در زورخانه و با آوا و نوای مرشد برگزار می‌شود و از آغاز، تحت‌تأثیر عوامل مذهبی و اجتماعی‌ـاخلاقی قرار گرفته است. آیین‌ها و ادیانی مانند آیین مهرپرستی و دین زرتشتی پیش از اسلام و جلوه‌هایی از کردار‌های اجتماعی و دینی مانند عرفان و تصوف، آیین فتوت و مذهب تشیع پس از اسلام، در شکل‌گیری این ورزش باستانی تأثیر گذاشته‌اند (حیدری و دولتشاه، ۱۳۹۱).

در تقویم رسمی ایران ۱۷ شوال به‌عنوان «روز فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای» نامیده شده که امسال با روز ۱۸ اردیبهشت مصادف شده است. «آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای» در سال ۲۰۱۰ در فهرست میراث فرهنگی ناملموس^(۱) یونسکو ثبت گردید. میراث فرهنگی ناملموس به مهارت‌ها، آیین‌ها، آداب و رسوم فرهنگی اطلاق می‌شود که جامعه آن‌ها را به‌عنوان میراث فرهنگی خود می‌شناسد و از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌کند.

به‌مناسبت این روز، از برجسته‌ترین مجموعه‌‌ی فریدون آو تحت عنوان «رستم» یاد می‌کنیم که آثار آن طی سال‌ها در نمایش‌های انفرادی «رستم در سرمای کشنده‌ی زمستان» (۱۳۸۸) در گالری بی. ۲۱ دبی، «رستم رادیواکتیوی» (۱۳۸۹) در گالری جَنِت رَدی لندن و «رستم ۲۰۱۹» (۱۳۹۸) در پروژه‌های بیرون از دستان و هم‌چنین در رویدادهای گروهی از جمله نمایش گروهی «هنر معاصر ایران» در سال ۱۳۷۹ در گالری هنری باربیکن لندن ارائه شده‌ است. 

عنصر مرکزی بسیاری از آثار این مجموعه، قهرمان شاهنامه، رستم، است که غالباً در نبرد و عشق، پیروز میدان است. در سال ۱۳۹۳ اثر «رستم در سرمای کشنده‌ی زمستان» که کلاژی از نقاشی و عکس است، توسط موزه‌ی متروپولیتن نیویورک و موزه‌ی هنر معاصر لس‌آنجلس خریداری شد. آو در این قطعه میان رستم و پهلوانی زورخانه‌ای پل می‌زند، ولی این پهلوان نه‌تنها پیروز نیست بلکه در فضایی مبهم سرگردان است. پرنده‌هایی سیاه‌رنگ در آسمانی خونین پرواز می‌کنند که توأمان یادآور مرگ و عنصر نمادین ایران باستان، فروهر، است. این اثر تأملی است بر شجاعت، بدن قهرمان‌ـ‌پهلوان و هویت ایرانی.

پانوشت:

۱. Intangible cultural heritage

منابع:

• حیدری، علی؛ دولتشاه، ناصر (۱۳۹۱)، «جلوه‌های تصوف، فتوت و مذهب تشیع در ورزش باستانی و زورخانه‌ای ایران»، پژوهش در مدیریت ورزشی و رفتار حرکتی ۲۰(۲): ۷۲-۵‌۷.
• www.metmuseum.org

تصویر کاور و اسلایدر:

• darz.art