مروری بر تاریخچه‌ی بی‌ینال ونیز و رویداد 2022 آن

بی‌ینال ونیز که بیش‌ از 120 سال از اولین برپایی آن می‌گذرد، از مهم‌ترین و معتبرترین رویدادهای هنری و فرهنگی جهان است و با مسابقات المپیک در رشته‌های ورزشی مقایسه می‌شود. این رویداد فرهنگی و هنری که اولین بی‌ینال جهان بوده است و دیگر بی‌ینال‌ها به دنباله‌روی از آن شروع به‌ کار کرده‌اند، بازتابی از اوضاع سیاسی و فرهنگی هر دوره به‌شمار می‌آید و هر سال بیش از 600 هزار بازدیدکننده را به خود جذب می‌کند. بی‌ینال ونیز تأثیر بسیاری بر هنرمندان و موزه‌های مدرن داشته است. از این میان می‌توان به پگی گوگنهایم، مجموعه‌دار، فعال اجتماعی و نمایش‌گردان مطرح قرن بیستم اشاره کرد که یکی از مؤسسان اصلی موزه‌ی گوگنهایم نیویورک است.  

بی‌ینال ونیز همیشه تلاش کرده است که صحنه‌ی نمایش دقیق و صحیحی از هنر دوران خود باشد؛ بنابراین اگر می‌خواهید با مهم‌ترین آثار و هنرمندان مختلف دوران آشنا شوید و در جریان هنر معاصر جهان قرار بگیرید، بی‌ینال ونیز رویدادی‌ است که این را به‌بهترین‌شکل‌ممکن فراهم می‌کند.

تاریخچه:

بی‌ینال ونیز در ابتدا با هدف تعامل میان هنر تجسمی ایتالیا با کشورهای دیگر و ایجاد بازار جدیدی برای هنر معاصر در سال 1895 تأسیس شد. این رویداد در دهه‌ی اول قرن بیستم توسعه‌ی بسیاری پیدا کرد و کشورهایی مانند بلژیک، آلمان، فرانسه، بریتانیا و روسیه به آن پیوستند. این بی‌ینال اکنون به‌طورکلی با عنوان آرت بی‌ینال یا لا‌بی‌ینال شناخته می‌شود. از هنرمندان مشهوری که آثارشان در این بی‌ینال به نمایش در‌آمده می‌توان گوستاو کلیمت، پابلو پیکاسو، واسیلی کاندینسکی، گوستاو کوربه، مارک شاگال، پل کله، آگوست رنوار و بسیاری هنرمندان دیگر را نام برد. آثار بسیاری از مجموعه‌ی شخصی پگی گوگنهایم نیز در سال 1948 در این رویداد به نمایش در‌آمد.  

این بی‌ینال در باغ و مجموعه‌‌ی جیاردینی برگزار می‌شود. برای هر کشور شرکت‌کننده در بی‌ینال ونیز، بخشی در یکی از بناهای باغ در نظر گرفته شده که آثار ارائه‌شده در آن، نماینده‌ی هنر آن کشور به‌شمار می‌آید. به‌طورمثال در سال 1930 کشور آمریکا با ادوارد هاپر، و در 1958 کشور آلمان با واسیلی کاندینسکی هنر خود را به جهان معرفی کردند. اما نمایش‌های بی‌ینال گاه فراتر از ارائه‌ی هنر یک کشور یا ملت است، مانند نمایش آثار فوتوریست‌ها در 1909 که نشانی از سال‌های سلطه‌ی فاشیسم در ایتالیا بود. در سال 1934 این بی‌ینال توسط دولت فاشیستی موسولینی اداره می‌شد و هیتلر که به ونیز سفر کرده بود نیز این رویداد را فرصت خوبی برای نمایش ایده‌های سیاسی خود دید؛ پس معماری بنای مربوط به هنر آلمان را با توجه به این ایده بازسازی کرد و تغییر داد. این موضوع قابل‌اهمیتی است، چرا که اساس یکی از اجراهای مهم و به‌یادماندنی بی‌ینال در سال‌های بعد را تشکیل ‌داد. در سال 1993 که یکی از تأثیرگذارترین نمایش‌های پیشروی این بی‌ینال در طول تاریخ فعالیتش برگزار شد، هانس هاکو در حرکتی نمادین، کف‌پوشی که به دستور هیتلر در بنای جدید آلمان ساخته شده بود را با ضربات چکش خرد کرد و تنها خرابه‌ای با هزاران تکه از آن را باقی گذاشت.  

در سال 1930 بخش‌های دیگر موسیقی، تئاتر و سینما نیز به بی‌ینال اضافه شد. فستیوال فیلم ونیز که در سال 1932 برگزار شد، اولین فستیوال بین‌المللی فیلم در دنیا بود. در سال 1980 بخش معماری و در سال 1999 هنرهای اجرایی و رقص نیز به این بی‌ینال افزوده شد. 

محل برگزاری:

بی‌ینال ونیز از ابتدای فعالیت خود هر سال در باغ جیاردینی برگزار می‌شود. این باغ فرانسوی یادگار ناپلئون در زمان حمله‌ی او به ایتالیا در اوایل قرن نوزدهم است و تا قبل از شروع فعالیت بی‌ینال در سال 1895 از آن استفاده‌ی خاصی نمی‌شد. به‌جز ساختمان اصلی، که آثار نمایش‌گردانی‌شده در آن بر اساس موضوعی مشخص به نمایش درمی‌آیند، این باغ دارای بناهای مجزا یا غرفه‌هایی‌هایی است که هرکدام از آن‌ها برای نمایش آثار یک کشور در نظر گرفته شده‌ است. به‌طورمثال غرفه‌ی آلمان، غرفه‌ی بلژیک و... . بعد از جنگ‌جهانی دوم و پیوستن کشورهای جدید به بی‌ینال، باغ جیاردینی توسعه یافت و غرفه‌های جدیدی به آن اضافه شد. اما با گذر زمان و توسعه‌ی بیشتر بی‌ینال، محل برگزاری آن از این باغ فراتر رفت و اکنون این رویداد در کل ونیز برگزار می‌شود. 

از سال 1985 این امکان برای هر غرفه ایجاد شد که نمایش‌گردانان و هنرمندان هر کشور بتوانند به فراخور آثار، در بنا نیز تغییراتی ایجاد کنند. این موضوع چند پیامد مثبت به‌دنبال داشت. از طرفی آزادی عمل بسیاری برای هنرمندان و موقعیتی برای اجرای هنرهای چیدمانی جدید فراهم کرد و از سویی امکانی برای ارائه و نمایش آثار به شیوه‌های متفاوت، در مقایسه با دیگر نمایش‌ها و رویدادهای هنری را ایجاد کرد و باعث شد خود بنا نیز تبدیل به بخشی از اثر هنری شود؛ مانند معماری ساختمان اتریش اثر هانس شاباس در رویداد 2005، استفاده از فضای بنا به‌عنوان اتاق تاریک توسط مایک نلسون در رویداد 2011 و همچنین اثری از موریتسیو کتلان در سال 1997 که با استفاده از لوله‌هایی که در سراسر سقف غرفه‌ی ایتالیا کار گذاشته بود، جایگاهی برای هزاران کبوتر فراهم کرد. 

کشورهای شرکت‌کننده:

آثار به‌نمایش‌درآمده در هر غرفه توسط آن کشور انتخاب می شود. غرفه‌ی 28 کشور، یعنی اتریش، استرالیا، بلژیک، برزیل، کانادا، چکسلواکی، دانمارک، مصر، فنلاند، فرانسه، آلمان، بریتانیا، یونان، مجارستان، اسرائیل، ژاپن، هلند، کشورهای شمالی اروپا، لهستان، رومانی، روسیه، صربستان، کره‌جنوبی، اسپانیا، سوئیس، آمریکا، اروگوئه و ونزوئلا در محل برگزاری اصلی، یعنی باغ جیاردینی قرار دارد.

ایران، آرژانتین، امارات متحد عربی، هند، ایسلند، لوکزانبورگ، عراق، ترکیه، ایرلند، اسکاتلند، پرتغال، اوکراین و همچنین ایتالیا از 50 کشوری هستند که غرفه‌هایی خارج از باغ جیاردینی دارند. 

ایران در بی‌ینال ونیز:

کشور ایران اولین‌بار در سال 1958 با اثری از منیر شاهرودی فرمانفرمائیان و در سال 2003 با آثاری از بهروز دارش، حسین خسروجردی، و احمد نادعلیان در این بی‌ینال شرکت کرد. گرچه ایران در سال‌های 2003، 2005، 2009 و 2011 نیز در بی‌ینال ونیز شرکت داشت، اما در پنجاه‌وششمین دوره‌ی این رویداد که در سال 2015 برگزار شد، با نمایش آثاری از 30 هنرمند توجه‌ زیادی را به خود جلب کرد. این نمایش که شامل آثار نقاشی، مجسمه، نقاشی‌خط و چیدمان بود، در فضایی با مساحت حدود 2000 مترمربع برگزار شد. پرویز تناولی، منیر شاهرودی فرمانفرمائیان، میترا تبریزیان، محمد احصایی، فریده لاشایی، سمیرا علیخان‌زاده، محمود بخشی، بابک کاظمی، جمشید بایرامی، سارا رهبر، سهند حسامیان، قاسم حاجی‌زاده، فرخ مهدوی، احمد مرشدلو و نیوشا توکلیان هنرمندان ایرانی حاضر در این رویداد بودند. همچنین بیژن بصیری در سال 2017 و سمیرا علیخان‌زاده، علی میرعظیمی، و رضا لواسانی در سال 2019 در بی‌ینال ونیز شرکت داشتند.

جایزه‌ی بی‌ینال:

شیرهای طلایی و نقره‌ای بی‌ینال ونیز از جوایز مطرح دنیای هنر به‌شمار می‌آیند. هیئت داوران شامل پنج هنرمند از کشورهای مختلف است که در هر دوره‌، هنرمندانی را برای اهدای این جوایز انتخاب می‌کند. جایزه‌ی شیر طلایی به بهترین هنرمند در بخش بین‌المللی نمایش و شیر نقره‌ای به بهترین هنرمند جوان اهدا می‌شود. در برخی دوره‌ها جوایز افتخاری به هنرمندان تأثیرگذار برای سال‌ها فعالیت در حوزه‌ی هنر اهدا می‌شود که یوکو اونو و جان بالدساری در سال 2009 به این مناسبت شیر طلایی را دریافت کردند. جوایز بی‌ینال هر دوره با توجه‌ به موقعیت و هنرمندان شرکت‌کننده تعیین می‌شود و در این میان ممکن است جوایزه‌ ویژه‌ای نیز در نظر گرفته شود. به‌طورمثال در بی‌ینال ونیز سال 1997 جایزه‌ی بخش بین‌الملل در نظر گرفته شد که به مارینا آبراموویچ و گرهارد ریشتر تعلق گرفت و شیرین نشاط در سال 1999 این جایزه را دریافت کرد. در سال 2003 جایزه‌ی شیر طلایی به آویش خبره‌زاده به‌عنوان هنرمند زن جوان، و همچنین جایزه‌ی شیر طلایی به اولیور پاین و نیک رلف به‌عنوان هنرمندان زیر 35 سال اهدا شد.  

بی‌ینال ونیز 2022:

بی‌ینال ونیز در سال‌های فرد برگزار می‌شود، اما این رویداد در سال 2021 به‌دلیل شیوع کووید- 19 برگزار نشد و برنامه‌ی بعدی آن از 23 آوریل تا 27 نوامبر 2022 اجرا خواهد شد. این بی‌ینال با موضوع «عصاره‌ی رؤیاها» توسط سیسیلیا آلِمانی (Cecilia Alemani)، نمایش‌گردان و مدیر هنری ایتالیایی مقیم نیویورک، نمایش‌گردانی خواهد شد. 

این دوره از بی‌ینال ونیز، پنجاه‌ونهمین نسخه از آن است و با 213 هنرمند از 58 کشور و مجموع 1433 اثر هنری برگزار خواهد شد. 180 هنرمند برای اولین‌بار است که در این بی‌ینال شرکت می‌کنند و همچنین 80 اثر به‌طورویژه برای بی‌ینال این دوره طراحی و خلق شده‌اند. کشورهای جمهوری کامرون، نامیبیا، نپال، اوگاندا و عمان برای اولین‌بار در این بی‌ینال شرکت خواهند داشت. برنامه‌های ویژه‌ی پیش از گشایش در روزهای 20 تا 22 آوریل برگزار خواهند شد و هنرمندان شناخته‌شده‌ای مانند باربارا کروگر، سیسیلیا ویکیونا و پائولا رگو در این دوره شرکت خواهند داشت. طبق برنامه‌ی دوره‌های گذشته نیز رویدادهای هنری به موازات بی‌ینال در نظر گرفته شده است که در مکان‌های مختلفی در سطح ونیز به اجرا درخواهد آمد. 

ارغوان خسروی، فیروز فرمانفرمائیان، بیتا رضوی از هنرمندان ایرانی هستند که آثارشان در بی‌ینال ونیز 2022 به نمایش در می‌آید. 
 

درباره‌ی عنوان و موضوع این دوره:

سیسیلیا آلمانی، نمایش‌گردان این رویداد، عنوان «عصاره‌ی رؤیاها» (The Milk of Dreams)  را برای این دوره‌ از بی‌ینال انتخاب کرده است. این نام از روی کتاب سوررئالی با همین عنوان نوشته‌ی لئونورا کرینگتون (Leonora Carrington)، نقاش و داستان‌نویس سوررئال بریتانیایی ـ مکزیکی برگرفته شده است. این کتاب دنیایی جادویی را توصیف می‌کند که در آن زندگی به‌طورمداوم با تصورات ذهنی به واقعیت تبدیل می‌شود و تغییر می‌کند. دنیایی که هر کس می تواند در آن دگردیسی داشته باشد و به چیز یا شخص دیگری تبدیل شود. آلمانی برای انتخاب موضوع این دوره از بی‌ینال، چند سال با هنرمندان مختلف به گفت‌وگو و تبادل نظر پرداخته است. او می‌گوید، دغدغه‌ای که در تمام این گفت‌وگوها مشترک به نظر می‌رسیده، مسئله‌ی بقا و تهدید حیات گونه‌های مختلف در این مقطع تاریخی بوده و همچنین سؤالاتی که در حوزه‌های مختلف علمی، هنری و اسطوره‌ای زمان ما در حال شکل‌گیری و گسترش است. سؤالاتی مانند این‌که چه‌طور مفهوم انسان در حال تغییر است؟ چه‌چیز زندگی را تشکیل می‌دهد و گیاه، حیوان، انسان و غیرانسان را از یکدیگر متمایز می‌کند؟ مسئولیت ما در برابر این سیاره، بقیه‌ی مردم و دیگر گونه‌های حیات چیست؟ و این‌که زندگی بدون ما  می‌توانست چه شکلی باشد؟  

ازاین‌رو این دوره از بی‌ینال بر سه بخش موضوعی تمرکز داشته است: بازنمایی بدن و تغییر ماهیت آن (the representation of bodies and their metamorphoses)، رابطه‌ی میان افراد با تکنولوژی (the relationship between individuals and technologies)، ارتباط میان بدن با زمین (the connection between bodies and the Earth).

آلمانی در بیانیه‌ی خود به این موضوع اشاره می‌کند که، «عصاره‌ی رؤیاها» در دوران بی‌ثباتی و عدم‌اطمینان شکل گرفت؛ شرایطی که در اثر همه‌گیری بیماری کووید- 19 به وجود آمد و باعث تعلیق و تأخیر یک‌ساله‌‌ی بی‌ینال شد. این اتفاق پیش‌ازاین تنها در دوران جنگ‌های جهانی پیش آمده بود. «این‌که این نمایشگاه می‌تواند دوباره برگزار شود، خارق‌العاده است و بازگشایی آن تنها نمادی از بازگشت دوباره به زندگی عادی نیست، بلکه نتیجه‌ی تلاشی جمعی است که به نظر یک معجزه می‌آید. در تمام این ماه‌های تمام‌نشدنی کار جلوی صفحه‌ی نمایش، به این سؤال فکر می‌کردم که نقش نمایشگاه بین‌المللی هنر در این نقطه از تاریخ چه باید باشد؟ و ساده‌ترین و صادقانه‌ترین پاسخی که برای آن داشتم این بود که این بی‌ینال تمام چیزهایی را که در این دو سال از دست داده‌ایم را در خود جای داده است: آزادی دیدار با مردم از سراسر جهان، امکان سفر، لذت با‌هم‌ وقت گذراندن، روبه‌رو شدن با تفاوت‌ها، برقراری ارتباط، ترجمه‌ی مفاهیم و غیره. «عصاره‌ی رؤیاها» نمایشی درباره‌ی همه‌گیری نیست، بلکه ناگزیر تحولات دوران ما را ثبت می‌کند. در زمان‌های این‌چنینی تاریخچه‌ی بی‌ینال ونیز نشان می‌دهد که هنر و هنرمندان می‌توانند به ما کمک کنند تا بتوانیم شیوه‌های جدیدی از هم‌زیستی و امکانات و احتمالات بی‌پایانی از تغییرات را متصور شویم.» 

نگاهی به بخش پروژه‌های ویژه:

برای این بخش از بی‌ینال 2022 دو پروژه در نظر گرفته شده است. در یکی از این پروژه‌ها که ششمین همکاری بی‌ینال ونیز با موزه‌ی ویکتوریا و آلبرت لندن است، از سوفیا ال‌ماریا (Sophia Al Maria)، هنرمند قطری ـ آمریکایی، دعوت شده تا در غرفه هنرهای کاربردی اثر ویدیویی را در رابطه با موضوع این دوره نمایش گذارد. پروژه‌ی دیگر اثر الیسا جیاردینا پاپا (Elisa Giardina Papa)، هنرمند ایتالیایی است که در بخش رقابت بین‌المللی نمایشگاه نیز حضور دارد و از طرف نمایش‌گردان این دوره دعوت شده است تا اثری را در فورته مارگرا (Forte Marghera) به نمایش در آورد.