محسن وزیری مقدم

محسن وزیری مقدم (متولد 1309) نقاش، مجسمه‌ساز و هنرمند پیشرو ایرانی است که در زمینه‌ی معرفی هنر نوگرای ایران در نهادهای بین‌المللی نقش ویژه‌ای داشت و برای خلق آثار خود زبانی بین‌المللی را کشف کرد. شیوه‌ی کار وزیری مقدم ریشه در سنت‌های محلی و زیبایی‌شناسی جهانی دارد. او در کارهای اولیه‌ی خود از الگوهای معماری و طرح‌های سنتی استفاده می‌کرد؛ اما با بلوغ شیوه‌ی کاری آثارش به‌طور فزاینده‌ای انتزاعی شد. مسیر و آموزش‌های او راه را برای بسیاری از هنرمندان روشن کرد.  

وزیری مقدم در سال 1303 در تهران متولد شد. در سال 1322 پس از کسب دیپلم از مؤسسه‌ی کشاورزی در دانشکده‌ی هنرهای زیبای تهران ثبت‌نام کرد. در مدت تحصیل در دانشگاه مهارت‌های طراحی را آموخت و طبق اصولی که فرا گرفته بود پرتره‌ها و منظره‌ها را تصویر کرد. او در سال 1327 به‌عنوان بهترین هنرجو از دانشکده فارغ‌التحصیل شد.  

در سال 1331 اولین نمایش انفرادی خود را در انجمن ایران و آمریکا برپا کرد. در سال 1334 به رم نقل مکان کرد و در آکادمی هنرهای زیبای رم به تحصیل پرداخت. در این دوران تحت‌تأثیر کارهای ون‌گوگ قرار گرفت و به خلق آثاری در زمینه‌ی طبیعت بی‌جان و منظره پرداخت. او در سال 1335 اولین نمایشگاه خود در ایتالیا را برگزار کرد و نقاشی‌های فیگوراتیوش را در گالریا د آرته پورتونوو رم به نمایش گذاشت.  

سال 1336 نقطه‌ عطفی در جریان فعالیت هنری او بود. وزیری مقدم به‌مدت 6 ماه در کلاس‌های استاد ایتالیایی، توتی شلویا، در آکادمی شرکت کرد. در این دوران نقاشی انتزاعی و شیوه‌ی خلق فضاهای بصری را آموخت و سال 1337 آثار انتزاعی با تجربه‌ی استفاده از مواد مختلف و نحوه‌ی به‌کارگیری ضربه‌قلم‌ها خلق کرد. او در این‌سال از آکادمی هنرهای زیبای رم فارغ‌التحصیل شد و همچنین دیپلم افتخار و مدال شهر رم را به دست آورد. در ‌سال‌های 1337 با ارائه‌ی اثری با نام «یک شهر پارسی» در بینال رم شرکت کرد و دیپلم افتخار «سن ویتو رومانو» و مدال نقره‌ هیئت گردشگری رم را کسب کرد. همچنین در اولین بینال تهران که در سال 1337 برگزار شد مدال طلا را به دست آورد. 

بین سال‌های 1338 و 1339 او بینش خود در زمینه‌ی هنر انتزاعی و تمرکز بر تجربه‌ورزی با مواد مختلف را توسعه داد که در نهایت منجر به خلق برخی از قدرتمندترین آثار او، یعنی مجموعه نقاشی‌های شنی شد. او انواع مختلفی از شن و ماسه را در حالت طبیعی یا در ترکیب با رنگ روی بوم به کار می‌بست. در سال 1339 در بینال ونیز و بینال تهران حضور داشت و نمایشگاه «نقاشی‌های شنی» را که توسط انجمن کتاب آلمان سازماندهی شده بود در مونیخ برپا کرد. او در سال 1341 به خاطر نقاشی «شن سیاه» جایزه‌ی سی‌ویکمین بینال ونیز را به دست آورد. 

او در سال 1343 در اوج دوران کاری خود بود و موزه‌ی هنر مدرن (موما) نیویورک یکی از آثار وزیری مقدم را به مالکیت خود درآورد. پس از آن به ایران بازگشت و در دانشکده هنرهای تزئینی و دانشکده هنرهای زیبا به تدریس پرداخت. بازگشت او به ایران و تعهدات سنگین تدریس، وزیری را به مدت سه‌سال از نقاشی دور نگه داشت. در سال 1345 آثار او در نمایشی گروهی در موما ارائه شد. 

سال‌ 1347 او ساخت مجموعه‌ی نقش‌برجسته‌ها روی ورق‌های آلومینیومی و آهنی را آغاز کرد و از سال 1348 این نقش‌برجسته‌ها را به‌سمت آثار سه‌بعدی در قالب مجسمه‌های چوبی سوق داد و کم‌کم به ساخت مجموعه مجسمه‌های مفصلی و متحرک مشغول شد. قطعات این مجسمه‌ها توسط پیچ و مهره به‌هم متصل شده بودند تا به قول وزیری «درست مانند مفاصل انسان باز و بسته شوند». او در سال 1350 این مجسمه‌های چوبی را در انجمن ایران آمریکا در تهران و سال بعد در نمایشی در مدرسه‌ی هنر تایلر در رم به نمایش گذاشت. در طول دهه‌ی پنجاه این مجسمه‌ها الهام‌بخش خلق مجموعه‌ای از نقاشی‌های انتزاعی با اشکال مشخص نیز شد. سال 1354 نمایشی از مرور آثار او طی سال‌های 1332- 1353 در گالری تخت جمشید برپا شد.  

او طی دهه‌های پنجاه و شصت همان ایده‌ی مجسمه‌های متحرک و مفصلی را به‌نوعی دیگر ادامه داد. او این فرم‌های انتزاعی، فضاهای سیاه و سفید یا پر و خالی با رنگ‌های گرم و سرد را روی زمینه‌ی سفید بوم خلق کرد. این تصاویر از بازی رنگ‌ها و اشکال پرتحرک و پویا شکل گرفته و فرم‌های انتزاعی دنده‌دار آن تداعی‌کننده‌ی پرنده‌ها و هیولاها است. او که مدت‌ها در زمینه‌ی تألیف کتب هنری تلاش کرده بود، سال 1360 جلد اول «شیوه‌ طراحی» را منتشر کرد که به متن برگزیده‌ی مدارس هنر ایران تبدیل شد و بارها به چاپ رسید. وزیری مقدم سال 1364 به ایتالیا نقل مکان کرد. 

در سال 1378 ترجمه‌ی او از کتاب «اندیشه و کار پل کلی» نوشته‌ی دبلیو هاتمن منتشر شد. او در سال 1379 ارتباط خود با دانشگاه‌های ایران را از سر گرفت و چند سخنرانی برگزار کرد. وزیری در سال 1382 به بیماری چشمی مبتلا شد و بینایی او به میزان قابل توجهی کاهش پیدا کرد؛ اما او راه جدیدی برای خلق آثار و بیان خود ابداع کرد. او در مجموعه نقاشی‌های اکرلیک با پاشیدن رنگ‌ دید خود نسبت‌به واقعیت را بازنمایی می‌‌کرد.  

در سال 1382 یکی از مجسمه های او با عنوان «فرم‌ها در حرکت» در نمایشگاه «ایران مدرن» در موزه آسیا سوسایتی نیویورک به نمایش درآمد. در سال 1383 به‌همراه گرهارد ریشتر نمایشگاهی در موزه هنرهای معاصر تهران برگزار کرد و به همین مناسبت به‌عنوان «برترین هنرمند قرن ایران» شناخته شد.

طی دهه‌های هشتاد و نود وزیری مقدم آثار خود را در نمایش‌های انفرادی و گروهی و همچنین آرت‌فرهای متعددی ارائه داد. سرانجام این هنرمند بزرگ در سال 1397 درگذشت. کتاب خودزندگی‌نامه‌ی این هنرمند با نام «یادمانده‌ها» در سال 1397 توسط نشر نظر به چاپ رسید. او در این کتاب خاطرات خود و جزئیات زندگی و فعالیت‌های هنری‌اش را روایت کرده است. همچنین نمایش انفرادی «مروری بر آثار محسن وزیری مقدم» در آبان‌ماه 1400 در ساتبیز لندن برپا شد. 

در آذرماه 1400 نمایشی از مجسمه‌ها و طراحی‌های وزیری مقدم با عنوان «پروژه‌های تحقق‌نیافته» با همکاری بنیاد هنرمند و بنیاد پژمان در کارخانه‌ی آرگو برپا شد که برای اولین‌بار بعد از مدت‌ها این آثار را در کنار هم ارائه داد. در این رویداد بیش از 100 اثر از دوره‌های مختلف کار وزیری مقدم (1347- 1397)، شامل نقش‌برجسته‌ها، مجسمه‌ها، مجسمه‌های حرکتی و مفصلی و طراحی‌ها نمایش داده شد.