کامران دیبا

کامران طباطبایی دیبا (متولد ۱۳۱۵) معمار، شهرساز، نقاش نوگرا و بنیان‌گذار شرکت مهندسی و برنامه‌های شهری داض (DAZ) است. تأکید همواره‌ی دیبا بر اهمیت ارتباط میان معماری و نیازهای اجتماعی انسان، شالوده‌ی اصلی آثار وی را شکل داده و مفهومی تحت عنوان «معماری انسان‌دوستانه» را به‌وجود آورده است. هم‌سویی با الگوهای بومی و درهم‌آمیختگی سازه با محیط اطراف آن، مهم‌ترین ویژگی طرح‌های کامران دیبا است. این هنرمند علاوه‌بر معماری، در زمینه‌ی آثار تجسمی نیز بر جنبه‌های اجتماعی تکیه می‌کند و دیدگاهی منحصربه‌فرد از مدرنیته را ارائه می‌دهد. 

دیبا تحصیلات دانشگاهی خود را در سال ۱۳۳۵ در رشته‌ی معماری دانشگاه هاوارد واشینگتن دی‌.سی آغاز کرد. او که همواره با دغدغه‌های اجتماعی و انسانی سروکار داشته است، پس از فارغ‌التحصیلی از رشته‌ی معماری در سال ۱۳۴۳، مطالعات خود را به‌مدت یک سال در رشته‌ی جامعه‌شناسی ادامه داد. او در این دوران، علاوه‌بر تحصیل، فعالیت در حوزه‌ی هنرهای تجسمی را نیز پیش برد و موفق به برگزاری نخستین نمایش انفرادی خود در گالری رئالیته واشینگتن و شرکت در بی‌ینال ونیز سال ۱۳۴۳ شد. 

از مهم‌ترین فعالیت‌های کامران دیبا در حوزه‌ی معماری و شهرسازی، تأسیس دفتر شرکت معماری و شهرسازی داض (DAZ) در اواسط دهه‌ی چهل شمسی بوده است. وی به‌عنوان رئیس و طراح، در این شرکت پروژه‌های بسیاری را به‌انجام رساند. تکیه بر تعاملات انسانی‌ـ‌اجتماعی و بومی‌گرایی را می‌توان شاخص‌ترین ویژگی طرح‌های دیبا دانست. زبان مدرن این هنرمند در ارتباطی تنگاتنگ با بافت فرهنگی و تداوم سنت‌ها قرار دارد و بر مسئله‌ی تجربه‌ی روان‌شناختی فرد از محیط متمرکز است که یکی از اصول اساسی معماری سنتی ایران محسوب می‌شود. 

از شناخته‌شده‌ترین فعالیت‌های کامران دیبا در حوزه‌ی معماری در ایران می‌توان به طراحی موزه‌‌ی هنرهای معاصر تهران با همکاری نادر اردلان، طراحی فرهنگسرای نیاوران در اوایل دهه‌ی پنجاه، طراحی دفتر کار فرح پهلوی و پژوهشکده‌ی علوم بنیادی تهران در سال ۱۳۵۴، طراحی پارک و فرهنگسرای شفق در محله‌ی یوسف‌آباد تهران در سال ۱۳۴۸، طراحی نمازخانه‌ی موزه‌ی فرش ایران، طراحی دانشگاه شهید چمران (جندی شاپور) اهواز، طراحی استراحت‌گاه ساحلی کارکنان شرکت نفت محمودآباد و پروژه‌ی ناتمام شهر جدید شوشتر اشاره کرد. دیبا هم‌چنین در سال ۱۳۵۳ مدتی به‌عنوان مدیر و مؤسس موزه‌ی هنرهای معاصر تهران فعالیت داشت. 

پروژه‌ی شهر جدید شوشتر در دوسالانه‌ی ونیز و نمایشگاه سیار «در پایان قرن» موزه‌ی هنرهای معاصر لس‌آنجلس (لکما) به‌نمایش درآمد و موفق به کسب جایزه‌ی معماری آقاخان شد. لزوم تعامل سازنده میان اثر معماری با نیازهای اجتماع در مسیر هنری کامران دیبا نقش پررنگی دارد، به‌طوری که اغلب آثار او پروژه‌های دولتی و سازمانی بوده‌ است. طراحی منزل مسکونی پرویز تناولی یکی از معدود پروژه‌های خصوصی کامران دیبا به‌شمار می‌آید. 

این هنرمند علاوه‌یر سال‌ها فعالیت به‌عنوان طراح و معمار برجسته در ایران، همواره در زمینه‌ی نقاشی نیز فعال بوده است؛ نمایش‌های انفرادی آثار کامران دیبا پیش و پس از مهاجرت وی به خارج از کشور در گالری‌های مطرحی ازجمله گالری سیحون، گالری زند، گالری آو و گالری اعتماد دبی برگزار شده است. نقاشی‌های دیبا را می‌توان فضایی تلفیقی از هنر پاپ و هنر سمبلیک دانست. او در دوره‌های نخست خلق نقاشی‌های خود، با به‌کارگیری مجموعه‌ای از فرم‌ها و رنگ‌های متنوع و زبانی نزدیک به انتزاع، آثاری نمادین خلق کرد که یادآور آشوب‌های اجتماعی هستند. این هنرمند در سال ۱۳۴۵ به ایران بازگشت، چرا که علی‌رغم فعالیت‌های چشم‌گیر دیبا در ایران، زندگی و تحصیل در خارج از کشور، دوگانگی فرهنگی عمیقی را برای وی ایجاد کرده بود؛ به‌خصوص که او در زندگی هنری خود، اهمیت بسیاری برای همسو بودن آثارش با انسان و اجتماع قائل بود. 

آثار متأخر این هنرمند، از جمله مجموعه‌ی «روزنامه‌ی جهانی»، از هر دو منظر تصویری و محتوایی، بیش از پیش به رویدادهای جامعه و اخبار روز دنیا اشاره دارد. هنرمند در این آثار با کنار هم قرار دادن رنگ‌ها، عکس‌ها و کلمات، قالبی شبیه به روزنامه خلق کرده است بی‌آن‌که خبر خاصی را مدنظر قرار دهد. نکته‌ی قابل توجه در روزنامه‌های کامران دیبا، استفاده از کلمات به چند زبان و اشاره‌ی غیرمستقیم به موضوعات سیاسی و اجتماعی کشورهای مختلف است که مفهوم جهانی بودن را تداعی می‌کند. در این مجموعه از آثار دیبا، توازن رنگ‌های نمادین و رویکرد مینیمال در استفاده از فرم‌ها و خطوط، اهمیت ویژه‌ای دارد. 

کامران دیبا از سال ۱۳۵۶ ساکن اسپانیا و فرانسه شده و فعالیت مستمر خود در زمینه‌ی معماری و نقاشی را ادامه داده است. طراحی ویلای اسپارتینا (Villa Espartina)، ویلای سیمون (Simon's Villa) و ویلای ساحل خورشید (Costa Del Sol) در کشور اسپانیا، تعدادی از شاخص‌ترین پروژه‌های خارجی کامران دیبا به‌شمار می‌آید. 

مجموعه‌نقاشی‌های «اخبار جهانی»، مجموعه‌آثار کالیگرافی و مجموعه‌آثار انتزاعی کامران دیبا طی سال‌ها در نمایش‌های انفرادی، گروهی و آرت‌فرهای بین‌المللی بسیاری ازجمله آرت‌فر آسیا اکنون پاریس در سال ۱۴۰۰ و آرت‌فر آن‌فر میلان در سال ۱۴۰۱ به‌نمایش درآمده است. آثار این هنرمند مدتی قبل در سال ۱۴۰۱ در نمایش گروهی سفری در زمان «A Voyage through time» گالری ماریا بهنام بختیار در موناکو، به‌همراه آثار تعدادی از هنرمندان معاصر ایرانی ازجمله نیکزاد نجومی، منوچهر یکتایی، فریده لاشایی، رضا درخشانی، پروانه اعتمادی، علی نصیر و چندی دیگر به‌نمایش درآمد.